Kompendium Wiedzy geografii80

skiego”. Wiele państw, szczególnie z Trzeciego Świata, stanęło na stanowisku, że takie działania naruszają ich suwerenność terytorialną. Grupa krajów, na czele z Francją, zajęła stanowisko kompromisowe, tzn. uznające, że państwa „kosmiczne” mogą prowadzić obserwacje {monitoring) terytorium innego kraju, ale pod warunkiem, że udostępnią mu kopie zgromadzonych informacji. (Patrz hasła: Terytorium państwowe, Granica państwa).

RASA

Pojęcie rasy jako podstawy klasyfikacji wewnątrz-gatunkowej człowieka nic jest do tej pory w pełni jednoznaczne. Wyróżnić tu można kilka sposobów rozumienia tego pojęcia:

—    jako jednostki terytorialno-chronologiczncj (rasy geograficzne);

—    jako jednostki filogenetycznej poziomu wewnątrz-gatunkowego (rasa typologiczna);

—    jako wynikającego z różnic genetycznych między populacjami jednego gatunku (rasa populacyjna);

—    istnieje też stanowisko traktujące ludzkość jako jedną rasę genetyczną, zróżnicowaną wewnętrznie, lecz posiadającą wspólną pulę genów (Malinowski A., Strzałko J.. 1985).

W' świetle ujęcia populacyjnego rasa to bardzo duża grupa ludzi, określona na podstawie wspólnych cech genetycznych, których zewnętrznymi oznakami są kolor skóry i owłosienia, kolor i kształt oczu oraz inne morfologiczne cechy ludzkiego ciała. Struktura rasowa nic ma bezpośrednich powiązań z tożsamością narodową. Problem biologicznei klasyfikacji wewnątrzgatunkowej człowieka jest przedmiotem dociekań antropologii i ma długą tradycję, sięgającą starożytności. Przeprowadzone klasyfikacje różnią się między sobą w zależności od przyjętej przez ich autorów koncepcji rasy. Do wielkich światowych ras należą: rasa biała (kaukaska), czama (ncgroidalna) i żółta (mongoloidalna). Każda /. nich obejmuje kilka odmian (subras), które bywają traktowane jako oddzielne rasy (np. subrasa śródziemnomorska rasy białej;

Rozmieszczenie ras i subras (opracowanie M. Baczwarowa na podstawie danych W. Pokrzyszewskiego, Geografia naselenia zarubetnych strun.

Moskwa 1998)

Rasa biała: 1 - Europejczycy, 2 - Indoirańczycy, 3 - Scmici i Cha-mici; rasa czarna: 4 - Afrykańczycy, 5 - suhrasa Australoidów i Dra-widów; rasa iiflta: 6 - Mongołowie, 7 - malajska subrasa, 8 - Indianie i Metysi

Indianie amerykańscy, „czcrwonoskórzy” są subrasą rasy mongoloidalncj). Badania wskazują na to, żc różnice wewnątrz ras są nie mniejsze niż między poszczególnymi rasami. Podział na subrasy jest w pewnym stopniu pochodną różnic społeczno-kulturowych, sposobu życia, charakteru odżywiania itp.

Według polskiej szkoły antropologicznej, stworzonej przez J. Czekanowskiego i jego uczniów, podział rasowy ludzkości nastąpił w wyniku stopniowej stabilizacji form mieszanych i dokonał się na trzech poziomach różnicowania:

1)    wyodrębnienia się odmian gatunku ludzkiego, takich jak biała, żółta i czama;

2)    powstania sześciu elementów rasowych: nordyckiego, śródziemnomorskiego, armenoidalnego, laponoidalnego, ark-tycznego, nigryckicgo;

3)    ukształtowania się piętnastu typów antropologicznych w wyniku krzyżowania się elementów antropologicznych.

145