76139 Kompendium Wiedzy geografii45

GRANICA PAŃSTWOWA

Granice są koniecznym atrybutem państwowej suwerenności i stanowią poważną barierę dla swobodnych przemieszczeń ludności oraz międzynarodowej wymiany handlowej. W ostatnim okresie, wraz z liberalizacją handlu międzynarodowego, rozwojem procesów demokratyzacji życia społecznego i integracji państw, funkcje granic ulegają zmianie.

Z prawnego punktu widzenia granica jest wyimaginowaną „kurtyną", przebiegającą pod kątem 90° względem powierzchni ziemi, oddzielającą państwa i obszary bez określonej przynależności (np. otwarte morza). W takim rozumieniu granica określa przynależność do danego państwa nie tylko jego terytorium, ale i akwenów wodnych, przestrzeni powietrznej i podziemnej.

Granica de facto, granica de iure

Na święcie istnieje bardzo wiele granic spornych, które występują nie tylko na obszarach zamieszkanych, ale także na terenach bezludnych i nieużytecznych gospodarczo. W związku z tym odróżniamy termin granica de facto od granicy de iure. Pierwsza jest granicą faktyczną, druga natomiast określona została prawem. Na obszarach stabilnych politycznie granica de iure jest także granicą de facto. Natomiast w' obszarach konfliktów międzynarodowych lub wówczas, kiedy państwo traci kontrolę nad częścią swojego terytorium (np. Jugosławia nad Kosowem), granice te się nie pokrywają.

Przebieg granic politycznych jest określany w umowach międzynarodowych, które zostają skonkretyzowane w wyniku delimitacji, tzn. wyznaczenia granic na mapie, a następnie demarkacji (z fr. demarcation) — dokładnego jej wytyczenia w terenie, z uwzględnieniem jego specyfiki, oraz oznaczenia znakami granicznymi na lądzie. Funkcję znaków pełnią najczęściej wały, bruzdy, słupy lub pasy ziemi, uważane zwykle za „ziemię niczyją", o szerokości 15-20 metrów. Wiele państw ustala dodatkowo tzw. strefę graniczną (2-6 km) oraz dalszą „strefę przygraniczną".

Granice wyznaczane na wodach morskich nie mają demarkacji. Granice morskie definiują obszar wód stanowiących także suwerenną część terytorium państwa (morze terytorialne). 2 tym jednak, żc władza nad tymi wodami jest

ograniczona tzw. prawem nieszkodliwego przepływu, z którego mogą korzystać statki handlowe wszystkich państw. Większość państw zalic7.a do swoich wód terytorialnych obszary do 12 mil morskich, mierzone od brzegu morza w kierunku wnętrza akwenu morskiego. Ponadto państwa rozciągają swój wpływ na tzw. wyłączne strefy ekonomiczne (poza wodami terytorialnymi), zazwyczaj o szerokości 200 mil, które nic są częścią przestrzeni danego państwa, choć ma ono w nich wyłączność działalności ekonomicznej (połowów, eksploatacji

Wody tery torialne

Wyłączne strefy ekonomiczne

Trwałość granic państwowych w Europie — stan na 1924 r., według S.C. Gilfillana (źródło: S.C. Gilfillan. Europem Political Boundaries, Polit. Sci. Quarterly. No. 39. London 1924, s. 120)

Liczba lat: I - 400 i więcej. 2 - 300-400. 3 - 200-300. 4 - 100-200.

5 - 50-100, 6 - poniżej 50

73