Kompendium Wiedzy geografii50

/. państw wprowadzają specjalny termin, tzw. „strefę połowów", która zaczyna się od granicy 12-milowcgo obszaru. Państwa tc właśnie ową strefę nazwały strefą morza terytorialnego. Kraje bez dostępu do morza są uprawnione do nieodpłatnego tranzytu do portów kraju sąsiadującego, który ma dostęp do morza. Statki pod banderą krajów „nicmorskich” — np. Czech. Szwajcarii, Węgier i innych — korzystają z takich samych praw.

Wiele dyskusji wywołuje delimitacja granicy morskiej pomiędzy sąsiadującymi państwami, mającymi dostęp do morza. Zasadniczo dełimitację wykonuje się według tzw. linii środkowej, która, zdaniem J. Symonides (1981). łączy punkty znajdujące się w równej odległości od linii podstawowych — brzegowych i ograniczających morza terytorialne zainteresowanych państw.

W ostatnich latach wiele państw proklamowało swoje „morskie strefy ekonomiczne", ustalając przebieg granicy zewnętrznej w odległości 200 mil od brzegu, a niektóre nawet — 500 mil. Kraje tc uznają ów obszar za własne wody terytorialne. Dodatkowym argumentem na korzyśó tej interpretacji jest możliwość kontrolowania przez państwa przybrzeżne szelfu kontynentalnego (do głębokości 200 metrów), stanowiącego podwodne pr/.cdłużcnic terytorium państwa, na odległość do 200-500 mil od linii brzegu. Właśnie ta strefa jest głównym terenem aktywnego połowu ryb oraz wydobycia ropy naftowej i gazu. Niektóre kraje znajdują się w sytuacji uprzywilejowanej, ponieważ posiadają wyspy położone daleko od własnego terytorium (np. bezludna wyspa Clipcrton na Oceanie Spokojnym należąca do Francji), co z kolei daje podstawy do wyznaczenia kolejnej 200-milowej strefy ekono micz.ncj ze statusem wyłączności.

Do pozostałych części mórz i oceanów, nic podlegających podziałowi, zasadniczo wszystkie państwa mają taki sam dostęp. Wody te zwane są morzem otwartym. Każdy może tu dokonywać połowów, wydobywać surowce, zakładać kable, ropociągi i gazociągi, nic naruszając oczywiście równowagi ekologicznej. (Patrz hasła: Granica państwowa. Terytorium państwa).

HEARTLAND, RIMLAND

W 1904 roku H. Mackinder stworzył pierwszy Hoopol i tyczną regionalizację świata, wyróżniając następujące Mrefy:

Pivol

1)    rdzenia historii, Pivot (ang. Pivot, „obszar osiowy, centralny”), który ulokował w centralnym regionie Eurazji. Później Mackinder rozszerzył ten obszar i jednocześnie określił go terminem Heartland („serce ziemi”); obejmował on centralną część Eurazji — Rosję, Europę Wschodnią. Azję Centralną, Kaukaz i Chiny Zachodnie. Mackinder uważał, że masa lądowa i ogromne zasoby naturalne i ludzkie Hcartlandu predysponują go do odgrywania decydującej roli w historii I rozwoju geopolitycznym świata. Ostrzegał przed zdominowaniem Heartlandu przez Niemcy, a szczególnie przed podporządkowaniem go Niemcom i Rosji;

Wewnętrzny

półksiężyc

Zewnętrzny półksiężyc, świat wysp

2)    wewnętrznego półksiężyca (ang. Inner Crescent) — był to obszar graniczący z Hcartlandcm — Europa Zachodnia. Bliski Wschód, Azja Południowa i Indochiny;

3)    zewnętrznego półksiężyca (ang. Outer Crescent), czyli świata wysp (ang. Island World) i Oceanu Światowego, w skład którego wehodzą obie Ameryki, Australia i Japonia.

W pracach Mackindera znaleźć można pierwszą globalną polityczną regionalizację świata. Jej pseudonaukowość i dyskusyjność jest oczywista, co nie pomniejsza wpływu lej koncepcji na rozwój geografii politycznej oraz na politykę międzynarodową.

Nic ulega najmniejszej wątpliwości, żc po dorobku naukowym Ratzla prace Mackindera wywołały największe zainteresowanie wśród polityków i zwróciły uwagę na możliwości wykorzystania osiągnięć naukowych geografii politycznej w rozwiązywaniu geopolitycznych problemów świata. Nie należy zapominać, że koncepcja Mackindera powstała przed I wojną światową i miała na celu zwrócić uwagę brytyjskich elit politycznych na ogromne zagrożenie świata wynikające z możliwości opanowania heartlandu curazjatyc-kiego przez Niemcy.

Nicholas Spykman, amerykański geopolityk z czasów II wojny światowej i początku zimnej wojny, uważał Rimland