19063 Kompendium Wiedzy geografii52

takie jak: imperializm, poliiyka imperialistyczna czy potęga imperialna. Zawiera się w nim także pewien specyficzny stosunek potężnych państw imperialistycznych do krajów słabszych (ofiar imperializmu).

Przykładami historycznych imperiów są: imperium rzymskie. Państwo Środka (Chiny), cesarstwo Abisynii (Etiopia). cesarstwo Japonii, monarchia auslro-węgicrska, cesarstwa rosyjskie, napoleońskie i osmańskie, a także imperium brytyjskie.

Pewne cechy typowe dla imperialnej formy ustroju przejawiał również były ZSRR. w którym praktycznie nieograniczoną władzę miał sekretarz generalny KC KPZR. stanowiącej na mocy konstytucji jedyną siłę rządzącą.

Imperium składa się z metropolii (np. Lacjum w imperium rzymskim), terytoriów podległych (prowincji) oraz kolonii.

Według P. Kennedy'ego (1993) podstawową przyczyną upadku imperiów jest ich „rozrastanie się ponad miarę" (ang. imperial overstretch), a w konsekwencji niemożność sprawnego i efektywnego rządzenia. To z kolei rodzi trudności w rozwiązywaniu konfliktów (ekonomicznych, politycznych, etnicznych, religijnych oraz innych) i prowadzi nieuchronnie do ruchów separatystycznych w poszczególnych częściach imperium (Patrz hasło: Państwo, Mocarstwo).

IZOLACJONIZM

Oznacza on kierunek polityki zagranicznej zakładający ograniczenie wszelkich stosunków z innymi krajami w imię obrony interesów i praw własnego narodu. Pewną ograniczoną do gospodarki formą izolacjonizmu jest polityka autarkii, zmierzająca do osiągnięcia maksymalnej samowystarczalności gospodarczej państwa. Izolacjonizm oprócz celów gospodarczych (np. wysokie cla na dobra importowane) jest dążeniem do wyłączenia się z obiegu informacji, ze współpracy politycznej i do odcięcia się od obcych wpływów ideologiczno--kulturowych. Izolacja może być narzucona z zewnątrz, kiedy społeczność międzynarodowa stosuje wobec określonego kraju blokadą lub embargo. Może też ona wynikać z polityki rządzących w danym kraju, którzy, kierując się przesłankami ideologicznymi, w otwarciu na świat dostrzegają zagrożenie bytu narodowego, jego podstaw etnicznych, kulturowych i gospodarczych. Polityka izolacjonizmu jest również chętnie stosowana przez różne systemy totalitarne i fundamentalistów religijnych jako narzędzie utrzymania się przy władzy.

Podstawą izolacjonizmu jest polityka zagraniczna sprowadzająca się do obrony interesów (racji stanu, rynku, bezpieczeństwa) własnego kraju. W historii izolacjonizm kojarzony jest 7 polityką protestanckiej Anglii (izolacjonizm brytyjski). Został on w 1896 roku określony nieco złośliwie przez kanadyjskiego premiera i zwolennika wolnej emigracji W. Lauriera jako splendid isolation („wspaniała izolacja”). Izolacjonizm brytyjski przypadał na okres od epoki ponapoleoń-skicj do początku XX wieku. Jego ideą było utrzymanie ogólnej przewagi W. Brytanii nad innymi krajami europejskimi środkami ekonomicznymi, przede wszystkim przez dominację na morzu i w handlu. Polityka ekonomiczna państwa była wspierana przez specyficznie anglosaskie przekonanie o wyższości własnych wzorców i rozwiązań kulturowych, a w związku z tym o bezużyteczności przyjmowania doświadczeń innych krajów. Zamknięcie się i izolacja W. Brytanii nic wynikały zatem z obawy przed obcymi wpływami, ale z przekonania o ich ułomności.

Doktryna

Monroe’go

Izolacjonizm Stanów Zjednoczonych Ameryki w XIX w. zapoczątkowuje w 1793 r. wystąpienie w Kongresie USA prezydenta G. Washingtona, mówiące o ograniczeniu do niezbędnego minimum kontaktów zewnętrznych państwa, zwłaszcza z krajami europejskimi. Polityka izolacjonizmu chroniła też skutecznie kraj przed gospodarczą konkurencją państw europejskich i była równoznaczna z nicangażowaniem się USA w konflikty międzynarodowe. Doktryna .1. Mon-roe’go, która została sformułowana w przemówieniu tego prezydenta w Kongresie w 1823 roku, stanowiła pewną modyfikację klasycznego izolacjonizmu. Chodziło w niej przede wszystkim o stworzenie amerykańskiej strefy wpływów na całej półkuli zachodniej. Stany Zjednoczone głosiły, że przyjmują status quo w Europie i że nie będą ingerować w jej sprawy. Natomiast mieszanie się Europejczyków w amerykań-