Kompendium Wiedzy geografii89

Ciekawe są przypadki podziału funkcji stołecznych między dwa miasta, jak to ma miejsce w Holandii. Amsterdam jest siedzibą parlamentu, a rezydencja królowej i rządu znajduje się w Hadze. Podobnie jest w RPA. gdzie miasta Pretoria i Kapsztad dzielą między siebie funkcje stołeczne.

Przyczyny geopolityczne mogą być także bardzo istotne dla wyboru stolicy. Na przykład Pakistan przenosząc swoją stolicę z Karaczi do Islamabadu — miasta leżącego przy granicy spornych terytoriów z Indiami i Afganistanem — otwarcie ujawni! swoje geopolityczne aspiracje.

Państwa, które uzyskały niepodległość w XIX i XX wieku, w większości zmieniły swoje stolice, ponieważ wcześniejsze centra administracyjne zazwyczaj znajdowały się w peryferyjnych. przybrzeżnych portach, ułatwiających kontakty kolonii z metropolią. Po wyzwoleniu nic odpowiadało to potrzebom rządzenia terytoriami wewnętrznymi wolnych już państw.

Niezależnie od genezy miasta stołecznego, wykonywane przez nie funkcje centralne spełniane są na rzecz obszaru całego państwa i są również świadectwem jego pozycji na arenie międzynarodowej. Stolica symbolizuje stan polityczny i ekonomiczny kraju, jego potęgę i autorytet państwa, ale również jego problemy socjalne i gospodarcze. Wszystkie państwa przeznaczają specjalne środki na rozbudowę i modernizację swoich stolic. W krajach słabiej rozwiniętych reprezentacyjne centra stołeczne często kontrastują z niedoinwestowanymi i ubogimi przedmieściami, natomiast w państwach bogatych właśnie peryferie stołeczne odznaczają się najwyższym statusem społeczno-ekonomicznym ich mieszkańców.

Rozwój cywilizacji i miast jest ze sobą ściśle związany. W starożytnej Helladzie miasto i państw^fo były synonimami. Tę tradycję przejęło imperium rzymskie. W czasach feudalizmu nastąpiło oddzielenie miasta od „prowincji”. W czasach późnego feudalizmu rozwój scentralizowanych państw wymaga! już wyboru stolicy spośród coraz to większych i bogatszych miast.

Miasto stołeczne odgrywa dużą rolę w formowaniu narodowej i kulturowej tożsamości, w rozwoju języka, w rozpowszechnianiu idei politycznych, a także w budowaniu jednolitego systemu administracyjnego i rynku wewnętrznego.

W Europie jedynie Londyn i Paryż były nieprzerwanie stolicami od początków istnienia Anglii i Francji. Siedem miast europejskich pełni tę funkcje od XV wieku, pozostałe stolice są młodsze, niektóre zjawiają się na mapach w zależności od zmian politycznych, a następnie znikają, inne natomiast funkcjonują z przerwami.

Tradycyjna stolica jest siedzibą parlamentu, rządu i głowy państwa. Tu także znajdują się ambasady, przedstawicielstwa organizacji międzynarodowych. Zazwyczaj stolica jest najbardziej kosmopolityczną częścią państwa. W krajach federalnych i konfederacyjnych miasto stołeczne pełni funkcję integracyjną na poziomie ogólnopaństwowym. W takich państwach stolica z reguły jest wydzielona jako samodzielna jednostka administracyjna władzy państwowej. Waszyngton położony jest w osobnym okręgu (districi) Columbia, który nie jest włączony do żadnego ze stanów. Podobnie Canberra w Australii.

Podstawowym zadaniem stolicy jest zapewnienie efektywnego rządzenia i kontroli całego terytorium państwa oraz kontaktów z władzami innych krajów. Stolica odgrywa bardzo istotną rolę w obronności państwa. Nieprzypadkowo głównym celem podczas wojen jest zdobycie stolicy, będącej zapleczem logistycznym sił zbrojnych oraz symbolem państwowości.

Niektórzy autorzy dzielą stolice na naturalne i sztuczne (ustanowione). Stolice naturalne powstają wraz z rozwojem historycznym państwa — spontanicznie lub w wyniku dłuższego procesu. Stolice sztuczne ustanawia się w efekcie wyboru lub decyzji parlamentu bądź głowy państwa.

Stolica powstaje najczęściej na obszarze, który jest „zarodkiem” (rdzeniem) odpowiedniej państwowości. Podczas analizowania roli miast stołecznych i pełnionych przez nie funkcji należy brać pod uwagę fakt, żc poza funkcjami polityczno-administracyjnymi, ekonomicznymi i kulturowymi stolice odgrywają specyficzną rolę psychologiczną, symbolizującą majestat władzy państwowej, stanowią obiekt dumy narodowej, skarbnicę wiedzy historycznej i dziedzictwa przeszłości. Rozwój funkcjonalny i urbanizacyjny współczesnego dużego miasta nieraz koliduje z wymogami reprezentacyjnymi, administracyjnymi i symbolicznymi stolicy. (Patrz hasła: Konstytuujący etnos. Centrum-peryferie).