10770 Kompendium Wiedzy geografii53

Pojęcie „kantonizacja” implikuje podział, zamknięcie (w sensie fizycznym lub w przenośni), a więc zebranie czegoś w jednym miejscu przez wydzielenie określonej przestrzeni. Gdy takie połączenie przez zebranie w całość dotyczy działek rolniczych, używany jest termin komasacja.

Kantonizacja może być rozumiana także jako koncentracja czegoś na określonej części przestrzeni — np. zajęcie danego terenu przez, grupę ludzi, która w ten sposób zostaje bezpośrednio ze sobą związana zamieszkiwaniem na wspólnym terytorium (zob. także getto, gettoizacja).

W aspekcie politycznym kantonizacja oznacza podział administracyjny danego obszaru na pewną liczbę mniejszych, autonomicznych jednostek (np. kantony w Szwajcarii). Kantonizacja często oceniana jest jako dążenie do zróżnicowania (dyferencjacji), rozdrobnienia i osłabienia władzy centralnej w państwie narodowym (zob. decentralizacja), a nawet jako działalność separatystyczna — w celu oddzielenia się od państwu (Patrz hasła: Podział administracyjno-terytorialny, Separatyzm).

KOLONIA, KOLONIZACJA

W starożytnej Grecji koloniami były osady lub miasta zakładane przez miasta-państwa (poleis) poza granicami kraju w celach rolniczo-handlowych. Później termin ten wiązany był z systemem późnorzymskiego kolonatu — chodziło o osiedlanie rolników i zagospodarowywanie terenów oddalonych od centrum. Koloni (łac. colomts, „wieśniak") — to rolnicy, osadnicy, często żołnierze, w razie potrzeby gotowi do służby państwu. W tym rozumieniu termin „kolonia" jest stosowany jako synonim ziemi zagospodarowanej, terytorium nowego osiedlenia.

Termin kolonia używany jest również do określania oddalonego obszaru uzależnionego od metropolii, która najpierw wysyła wojska, następnie administratorów, a później kolonizatorów: rolników, handlowców, misjonarzy, badaczy i innych. Kolonizacja zazwyczaj rozpoczynała się od założenia przyczółku, którym było miasto portowe, umocnione później militarnie, następnie kontynuowana była penetracja terytorium I rozpoznanie jego zasobów, przede wszystkim surowców, / kolei następował proces przyswajania obszaru — czyli tworzenie hinterlandu przez zbadanie i podział miejscowych bogactw. Taki model tworzenia kolonii stosowali już antyczni Grecy.

Można mówić o dwóch typach kolonii:

1)    przesiedleńczej — do której udawali się emigranci / metropolii. Tam powstawały znaczne skupiska kolonizato-rów-rolników oraz innych właścicieli i szybko tworzyły się społeczności dążące do uniezależnienia się od metropolii. Do tego typu kolonii należały w przeszłości: większość amerykańskich stanów, Kanada, Australia. Nowa Zelandia i RPA;

2)    eksploatacyjnej — mającej zapewnić zasoby naturalne i potencjał ludzki niezbędny dla rozwoju metropolii, która nic dążyła do stworzenia rozwiniętych, miejscowych społeczeństw. Jest to rodzaj kolonii charakterystyczny dla Afryki i Azji. Liczba kolonizatorów w takich koloniach jest mniejsza i są oni słabo powiązani ze społecznością lokalną, choć zajmują najwyższą pozycję społeczną (elita decydentów'), stanowiąc najczęściej grupę postrzeganą przez tubylców pejoratywnie. Ich rasizm i nacjonalizm, stosowanie przemocy wobec autochtonów, a nawet wygląd (ubranie, broń, charakterystyczny kapelusz), są dla rodzimych mieszkańców atrybutami zawsze kojarzonymi z „kolonizatorem europejskim". Kolonizatorzy ci. po uzyskaniu niepodległości przez kolonie, zazwyczaj powracają do metropolii, ponieważ tracą swoje przywileje i interesy ekonomiczne, a także obawiają się represji ze strony ludności miejscowej oraz nowej władzy kraju niepodległego. Niemniej kraje wyrosłe z tego typu kolonii są nadal uzależnione od dawnych metropolii, ponieważ stanowią dla nich bazę surowcową i rynek zbytu.

Czasami termin „kolonia" jest stosowany w sensie „diaspory etnicznej" w danym państwie lub mieście. We wszystkich takich przypadkach mowa jest o grupie emigracyjnej, a nic o miejscowej autochtonicznej ludności. Bardzo często tak rozumiana „kolonia" jest terytorialnie odosobniona i tworzy dzielnicę odrębną nie tylko społecznie, ale także fi-zjonomicznic. „Dzielnicc-kolonie" występują w wielu mia-