44270 Kompendium Wiedzy geografii10

ADMINISTRACYJNO--TERYTORIALNY PODZIAŁ

Jest to podział terytorium kraju na mniejsze jednostki przestrzenne, dokonany w celu ułatwienia sprawowania władzy przez organy państwowe i samorządowe. Podział ten wiąże się ściśle z obowiązującym w danym państwie systemem administracyjno-prawnym. dlatego też określany Ustrój terytorialny jest także pojęciem ustroju terytorialnego. Administracyjno--tcrytorialny podział jest jedną z form możliwych podziałów terytorialnych, których podstawą mogą być różne kryteria, nie tylko prawno-administracyjne.

Podział administracyjno-terytorialny jest pewnym rodzajem regionalizacji obszaru państwa, której przeprowadzenie powinno uwzględniać szereg kryteriów: prawno-administracyjnych. społecznych, gospodarczych i historyczno-geograficz-nych. Z tego względu stworzenie struktury administracyjno--terytorialncj akceptowanej przez społeczeństwo i główne siły polityczne kraju jest bardzo trudne i zawsze kontrowersyjne. W praktyce jednak podział ten powstaje najczęściej jako pochodna celów stawianych przez reformatorów i kompromisów zawartych pomiędzy różnymi siłami politycznymi oraz społecznościami lokalnymi w państwie. Zmiana tych uwarunkowań — nadrzędnych celów i układu politycznego — może doprowadzić do reformy ustroju terytorialnego kraju (laka sytuacja nastąpiła na przykład w środkowoeuropejskich krajach postkomunistycznych).

Należy zwrócić uwagę na fakt, że reforma podziału administracyjnego jest bardzo często obiektem ostrej walki politycznej, ponieważ narusza ona równocześnie układ przestrzenny jednostek ordynacji wyborczej, co może mieć wpijana wynik wyborów.

Podział administracyjno-terytorialny w istotny sposób wpływa na całość funkcjonowania państwa i w dłuższym horyzoncie czasowym ma poważne konsekwencje ekonomiczne, finansowe i psychologiczne. Z tego względu zoptymalizowany podział administracyjny kraju powinien wypełniać możliwie wiele funkcji, między innymi (Suliborski A., 1994):

1)    wzmacniać państwo jako całość;

2)    być progresywnym, tzn. sprzyjać procesom ogólnego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju;

3)    podtrzymywać różnorodność gospodarczą i społeczno-kulturową poszczególnych obszarów;

4)    nie przerywać wykształconych już relacji przestrzennych w państwie, które wynikają przede wszystkim z aktualnego rozwoju systemów infrastruktury technicznej (elementów liniowych) oraz osadnictwa (szczególną rolę odgrywają tutaj miasta metropolitalne — węzłowe elementy tych systemów);

5)    umożliwiać optymalne zaspokajanie różnorodnych potrzeb mieszkańców: administracyjnych, kulturalnych, gospodarczych, psychospołecznych i innych;

6)    wzmacniać historyczno-kulturowc tradycje poszczególnych obszarów oraz utrzymywać ciągłość ich krajobrazów przyrodniczych.

Podziały administracyjne mogą mieć charakter hierarchiczny lub samorządowy. W każdym przypadku powinien być spełniony warunek zawierania się w sobie poszczególnych poziomów administracyjnych — podziały są przestrzennie ciągłe i kompletne.

W strukturze hierarchicznej jednostki terytorialne niższego poziomu nie tylko zawierają się w jednostkach poziomu wyższego, ale są podporządkowane funkcjonalnie, tzn. jednostka rzędu wyższego ma uprawnienia władcze i kontrolne nad jednostką poziomu niższego.

Jednostki samorządowe mają ustawowo lub konstytucyjnie określony zakres niezależności. Kompetencje poszczególnych ogniw podziału terytorialnego są ustawowo rozdzielone . i na ogól dostosowane do społecznego zapotrzebowania na administrację (im częściej ludność korzysta z usług administracyjnych, tym w niższej jednostce są one zlokalizowane) oraz innych ważnych aspektów administrowania państwem (np. obronności, efektywności ekonomicznej urzędów, kompetencji kadr itp.). Generalnie oznacza to, że szczebel najniższy ma większość uprawnień do załatwiania codziennych spraw administracyjnych mieszkańców, natomiast jednostki Wyższego poziomu mają kompetencje, z których mieszkańcy korzystają znacznie rzadziej, oraz upraw-