Kompendium Wiedzy geografii99

siwowego w jego granicach jest wyrażana w kilometrach lub milach kwadratowych.

Organizacja życia społeczno-ekonomicznego i politycznego na terytoriach państw zależy w pewnym stopniu od ich lokalizacji geograficznej, od wielkości i kształtu terytorium.

Rozwój istotne jest, w jaki sposób następował rozwój terytorialny terytorialny państwa przez:

państwa — przyłączanie nowych terenów,

—    zjednoczenie różnych obszarów,

—    samookreślenie ludności na nowych lub oderwanych terytoriach,

—    porozumienie dobrowolnego oddania i wymiany,

—    użycie przymusu militarnego (np. okupacji).

Zmiany terytorium państwowego mogą byó także wynikiem ewolucji środowiska naturalnego (np. wielkość terytorium Bułgarii jest zmienna w zależności od tego, czy główny prąd Dunaju, który jest granicą z Rumunią, omija niektóre wyspy rzeczne od strony Bułgarii czy Rumunii). Naturalne zmiany terytorium są związane także z procesami takimi, jak erozja czy osadzanie, np. powstawanie nowych wysp, mierzei, zatapianie plaż. Jednak są to procesy przebiegające wolno i dotyczą tylko określonych obszarów. Szczególnym przykładem jest Holandia, której terytorium w około 50% leży poniżej poziomu morza. W wyniku wielowiekowej pracy Holendrów i ich walki z. morskim żywiołem kolejne akweny osuszano i gęsto zaludniono. Wielkie powierzchnie zostały ponadto „zabrane" morzu w Japonii, Belgii. Niemczech. Bangladeszu, a także w Polsce (Żuławy).

Różnice w wielkości państwowych terytoriów są ogromne. Przyjmując kryterium zajmowanej powierzchni, dzielimy państwa na: wielkie, średnie, małe, bardzo małe, mini-, mikropaństwa.

Największym pod względem powierzchni krajem jest Rosja, której terytorium jest 14 milionów razy większe od powierzchni zajmowanej przez Księstwo Monako. Na świecie istnieje 9 państw zajmujących obszar ponad 2.5 min km^? każde (Rosja — 17,1 niln km². Kanada — 9,9, Chiny — 9,5, USA — 9,3, Brazylia — 8.5. Australia — 7,7, Indie — 3,3 i Argentyna 2,7). Na drugim biegunie, pod względem wielkości.

są mikropaństwa (do 200 km²): Watykan — 0.44 km², Monako — 1,6 km², Tuvalu — 30 km², Liechtenstein — 157 km². Do minipaństw zalicza się kraje nieco większe, takie jak: Gambię. Cypr. Brunei. Katar i inne.

Niezależnie od wielkości wszystkie państwa są całkowicie równouprawnione na arenie międzynarodowej. Często małe kraje jednoczą się z innymi państwami sąsiadującymi lub z większymi przez przyłączenie się do ich celnej i walutowej przestrzeni oraz obdarzając je (w zamian za zagwarantowanie integralności terytorialnej) kompetencjami reprezentowania na forum międzynarodowym. W takich umownych stosunkach znajdują się m.in. Włochy z Watykanem i San Marino.

Wielkość terytorium może być źródłem korzyści, ale może stwarzać również problemy. Nic zawsze duże państwa dysponują bogactwami naturalnymi proporcjonalnymi do liczby zamieszkującej je ludności. Niektóre surowce nie mogą być wykorzystywane w sposób zadowalający z powodu wysokich kosztów eksploatacyjnych luh są one po prostu niedostępne. Zdarza się często, że import surowców jest bardziej opłacalny dla małego państwa niż wykorzystywanie własnych surowców przez duże państwo.

Wielkość terytorium jest istotnym, ale nic jedynym czynnikiem oddziałującym na potencjał państwa (gospodarczy, polityczny, militarny). Niektórzy eksperci dostrzegają ścisłe powiązanie między wielkością państwa a urozmaiceniem rzeźby i uważają, że wymusza ona istnienie oraz funkcjonowanie większej liczby jednostek polityczno-administracyjnych.

W rzeczywistości jednak wielkość terytorium ma mniejsze znaczenie dla państwa niż jego rozwój historyczny, polityczny, ekonomiczny, struktura etniczna i sytuacja geopolityczna. Usytuowanie geograficzne, warunki fizyczno-geograficzne oraz kształt terytorium są dosyć istotne, ale nie najważniejsze w określeniu potencjału państwa. Rządzenie dużym krajem jest trudne, podobnie jak i jego obrona. Znaczenie terytorium państwowego zależy przede wszystkim od warunków demograficznych, politycznych i obronnych, np. od liczby, gęstości i charakteru zaludnienia — równomiernego czy rozproszonego, jednorodnej czy heterogenicznej (niejednorodnej) struktury etnicznej itp.