Kompendium Wiedzy geografii47

Przyjmując kryterium genetyczne, granice można podzielić na:

1)    stare — niezmienne od wieków, np. granice Szwajcarii, Holandii, granica między Hiszpanią i Portugalia (ustalona jeszcze w XIII w.);

2)    granice pomiędzy byłymi imperiami;

3)    granice pomiędzy starymi i nowo powstałymi państwami;

4)    wcześniejsze granice regionalne zmienione w państwowe;

5)    granice całkowicie nowe, nie istniejące poprzednio;

6)    granice „naturalne” i „sztuczne”;

7)    inne.

Na terytorium współczesnych państw dostatecznie długo istniejące granice (historyczne) są często czytelne w strukturze przestrzennej kraju pod postacią różnic — etnicznych, kulturowych, poziomu rozwoju i innych — pomiędzy rozdzielonymi dawniej obszarami (np. w Polsce do dzisiaj są widoczne w strukturze społeczno-gospodarczej granice zaborów). Przezwyciężenie konsekwencji długiego istnienia historycznych granic jest procesem trudnym, wymagającym czasu i sprzyjających warunków. Na przykład obszary- graniczne między wschodnim (bizantyńskim) i zachodnim imperium rzymskim stały się następnie strefą pograniczną między katolicyzmem i prawosławiem, a później — między Zachodem a imperium osmańskim. Ta granica, choć nieostra, do pewnego stopnia zachowała się do dziś jako cywilizacyjna „bruzda” rozdzielająca Huropę na dwie części, bardziej i mniej rozwiniętą.

Wśród różnych klasyfikacji granic najczęściej wyróżnia się następujące ich rodzaje: naturalne, umowne (konwencjonalne), etniczne, geometryczne itd.

Naturalne granice

Według A. Piskozuba (1968) najbardziej „naturalnymi granicami", tj. nawiązującymi do stref rozgraniczających dawne terytoria plemienne i państwowe, są pasma górskie, którymi przebiegają działy wodne, a nie, jak potocznie się uważa, granice biegnące na rzekach. Wytyczanie granic na rzekach jest sposobem najłatwiejszym i najmniej spornym, jednak wówczas abstrahuje się od obszarów dorzeczy, które

_JV]

Granice geometryczne w Stanach Zjednoczonych (iródło: J. Barbag,

Geografia polityczno ogólna, PWN. Warszawa 1987, s. 63) Granice: 1 - rzeczne. 2 - według wododziałów górskich, 3 - lądowe geometryczne

w dziejach procesów osadniczych i formowania się wczesnych organizacji spoicczno-terylorialnych odegrały bardzo istotną rolę. „Naturalność granic" jest pojęciem dwuznacznym, ponieważ może ono dotyczyć granicy jako wyrazistej formy fizjograficznej (np. góry. rzeki, wybrzeża itp.) lub też odnosić się do zgodności granic administracyjnych z granicami krain naturalnych (przyrodniczych).

Na święcie, według obliczeń T. Kunki (1986). wyróżniono:

—    granice górskie naturalne — 16,7%.

—    granice górskie konwencjonalne — 3,7%,

—    granice na działach wodnych poza górami — 6,4%,

—    granice rzeczne — 28.1%.