83145 IMG51 (3)

ARGONAUCI 31

ARGONAUCI 31

również Penelcos, syn Hippalmosa, Leitos, syn Alek-tryona, następnie Atalanta - jedyna kobieta wśród załogi; Tezeusz-w micie o nim jest to tylko jeden epizod, wprowadzony później i w sposób sztuczny; Menojtios, syn Aktora, który z kolei był synem Dejona, w odróżnieniu od syna Hippasosa (— powyżej) i wreszcie obaj synowie Aresa, Askalafos i lalmenos.

Fantazja poszczególnych scholiastów i późniejszych poetów zebrała wreszcie na liście Argonautów sławne imiona, których nie wymieniał ani Apollonios, ani Apollodor są to np. Tydcus, lekarz Asklepios, muzyk Filammon, Nestor, który występuje tylko w poemacie Yaleriusa Flaccusa, Pcjritoos, nieodłączny towarzysz Tezeusza, którego obecność tłumaczy się wprowadzeniem Tezeusza do tego mitu tak samo, jak tłumaczy się wprowadzeniem Heraklesa wzmiankę o jego synu Hyl-losie (co sprzeczne jest z potoczną chronologią), wzmiankę o lolaosie, o Ifisie, bracie Eurysteusza, a nawet tak jak - jedynie u Hygina - o bliźniaczym bracie Heraklesa, Ifiklesie. Valerius Flaccus wymienia Kły-menosa. wuja Meleagra, który jest częściej uważany za brata berosa (tab. 27). Wreszcie jedynie Hyginus wymienia Hippalłdmosa, syna Pelopsa i Hippodamei (nie występuje on zazwyczaj w genealogiach rodu), Kreteńczyka DeukaJiona, ojca Idomeneusa, oraz herosa, którego imię, zniekształcone, wydaje się brzmieć Tersanor, jest to syn tej Leukotoe, która została przemieniona w heli ot rop (-» Klytia).

II. Żegluga. -Okręt został skonstruowany w tesalskim porcie Pagasaj przez -» Argosa przy pomocy bogini Ateny. Drewno pochodziło z Pelionu, z wyjątkiem części dziobowej, dostarczonej przez boginię. Był to kawałek świętego dębu z Dodony. Bogini sama go ociosała i dała mu zdolność mowy, tak że mógł przepowiadać.

Herosi spuścili Argo na wodę wśród wielkiego zbiegowiska ludu na wybrzeżu w Pagasaj i odpłynęli po złożeniu ofiary Apollonowi. Przepowiednie były pomyślne. Wyjaśnione przez Idmona wskazywały, że wszyscy powinni wrócić żywi i zdrowi, oprócz samego Idmona, który miał zginąć w czasie drogi.

Pierwszą przystanią była wyspa Lemnos. W tym czasie na wyspie żyły tylko kobiety, gdyż wymordowały one wszystkich mężczyzn (-»Toas, -* Hypsipy-le, — Afrodyta itd.). Argonauci połączyli się z nimi i spłodzili z nimi dzieci. Opuściwszy je, pożeglowałi na wyspę Samotrake, gdzie za radą Orfeusza dali się wtajemniczyć w misteria. Następnie płynąc w głąb Hellespontu dotarli do wyspy Kyzikos, do krainy Dolionów, których król zwał się właśnie Kyzikos. Lud ten przyjął ich gościnnie. Król zaprosił ich na ucztę i dał im wiele dowodów przyjaźni. Następnej nocy herosi odpłynęli, ale w ciągu nocy zerwały się przeciwne wiatry, o czym nie wiedzieli, tak że przed świtem znowu przybyli do brzegów Dolionów. Mieszkańcy wyspy nie zorientowawszy się, że byli to ich goście z poprzedniego dnia, którzy zawrócili, wzięli ich za pelazgijskich piratów, którzy często napadali na ich kraj. Wywiązała się walka. Usłyszawszy zgiełk, król Kyzikos nadbiegł na pomoc swoim podwładnym. Lecz został on zabity przez samego Jazona, który przebił mu włócznią pierś. Inni herosi sprawili przeciwnikom ogromną rzeź. Gdy nastał dzień, obie strony poznały swój błąd i wszyscy zaczęli lamentować. Jazon sprawił królowi Kyzikosowi wspaniały pogrzeb. Przez trzy dni trwały rytualne

ciu do pięćdziesięciu pięciu. Okręt był przeznaczony dla pięćdziesięciu wioślarzy.

Pewna liczba imion występuje na obu listach i reprezentuje najbardziej stały zrąb mitu. Oprócz Jazona, który dowodził wyprawą, są to: Argos, syn Friksosa (lub, wedle innych, syn Arestora). konstruktor okrętu; Tifys, syn Hagniasa, sternik. Tifys objął swa funkcję na rozkaz Ateny, która nauczyła go sztuki żeglowania, wówczas jeszcze nie znanej. Gdy Tifys umarł, w kraju Mariandynów (— poniżej) zastąpił go Erginos, syn Posejdona. Następnym był Orfeusz, śpiewak tracki, którego zadaniem było poddawanie rytmu wiosłowania. Twierdzono, ze bogowie polecili mu płynąć na Algo, aby jego śpiew przeszkodził uwiedzeniu herosów przez syreny (-»poniżej). W skład załogi wchodziło paru wieszczków: Id mon, syn A basa, Amfiaraos i, przynajmniej według listy przekazanej przez Apollo-niosa. — Lapita Mopsos. Następnie dwaj synowie Boreasza. Zetes i Kalais. dwaj synowie Zeusa i Lcdy, Kastor i Polydeukes, oraz ich dwaj kuzyni, synowie Afareusa, Idas i Lynkeus. Heroldem wyprawy był Ajtalides, syn Hermesa. Imię jego pomija Apollodor. Wszyscy ci herosi odgrywają istotną rolę w przygodach Argo. Ci. którzy dochodzą potem, są na ogół po prostu statystami Są to: Admet, syn Feresa; Akastos. syn Peliasa, który towarzyszył swemu krewniakowi Jazonowi wbrew zakazom ojca; Periklymenos, syn Neleusa; Asterios (lub Asterion), syn Kometesa; Lapita Polifem, syn Elatosa: Kajneuslub też jego syn Koro nos; Eurytos, syn Hermesa i (według Apolloniosa) jego brat Echion; Augiasz. syn Heliosa i król Elidy, brat Ajetesa, którego do udziału w wyprawie-jak powiadają - popchnęła chęć ujrzenia swego nieznanego brata; Kefeus, syn Aleosa i (tylko według Apolloniosa) jego brat Amfida-mas; Palajmonios, syn Hefajstosa lub Ajtolosa; Eufe-mos, syn Posejdona; Peleus i brat jego Telamon - obaj synowie Ajakosa; Ifitos, syn Naubolosa; Pojas, ojciec Filokteta. Tego wymieniają Valerius Flaccus i Hyginus. Następnie Ifiklos, syn Testiosa, i jego siostrzeniec Meleager, Butes, syn Teleona i (tylko u Apolloniosa) syn innego Teleona, Eribotes. Apollodor i Apollonios zgodnie wymieniają Heraklesa, którego imię jest związane z jednym epizodem żeglugi, porwaniem Hylasa, na którego temat jednak wersje wcale nie są jednoznaczne (-* Herakles). Wreszcie obaj wymieniają w swojej liście Ankajosa, syna Lykurga.

Nie występują na liście Apollodora następujące imiona: trzej synowie Pero: Talaos, Arejos i Leodokos (tab.

1); Ifiklos, syn Fylakosa; Eurydamas, syn Klimenosa; Fal eros, syn Alkona; Ateńczyk Flias (lub Flius), syn Dionizosa (zamiast Fliasa Apollodor wymienia dwóch innych synów tegoż boga, Fan osa i Stafylosa); Nauplios, którego Apollonios odróżnia ze względów chronologicznych od ojca Palamedesa; Ojleus, ojciec „małego” Ajasa. Spośród rodziny Meleagra do imion już wymienionych Apollonios dorzuca syna Portaona, Laokoona, który nie występuje u Apollodora. Następni są Eury-tion, syn Irosa; Klytios i Ifitos, synowie Eurytosa; Kantos, syn Kanetosa; Asterios i Amfion, synowie Hyperasjosa.

Z drugiej strony Apollodor wymienia następujących herosów, którzy nie występują u Apolloniosa: oprócz Fanosa i Stafylosa (~» powyżej)-są to—Aktor, syn Hippasosa, Laertes i jego teść, Autolykos, Euryałos, syn Mekisteusa. którzy należą do cyklu trojańskiego, jak

zawodzenia Argonautów, którzy urządzili igrzyska żałobne na cześć Kyzikosa. Tymczasem Klejtc, młoda zona Kyzikosa, powiesiła się z rozpaczy. Nimfy lak ją opłakiwał). że z ich łez powstało źródło, które przyjęło nazwę Klejtc. Ponieważ sztorm uniemożliwił Argonau* tom wypłynięcie na morze, przed wyruszeniem wznie-śli oni na górującym nad Kyzikos szczycie Dindymon, posąg Kybele. matki bogów.

Następny etap wyprawy prowadził bardziej na wschód, do wybrzeży Myąji. Mieszkańcy przyjęli ich darami. Gdy herosi zajmowali się przygotowaniem posiłku. Herakles, który podczas drogi wiosłował z takim zapałem, że złamał wiosło, udał się do pobliskiego lasu na poszukiwanie drewna na nowe wiosło. Tymczasem Hylas, młodzieniec, w którym kochał się Herakles, a który płynął z nim razem na Argo. został wysłany po słodką wodę do gotowania. Na brzegu żrodła spotkał tańczące nimfy, które zachwycone jego urodą wciągnęły go aż na dno. gdzie się utopił. Jeden z Argonautów. Polifem, usłyszał krzyk chłopca w momencie, gdy znikał pod wodą. Pośpiesznie wyruszył mu na pomoc, a po drodze spotkał wracającego z lasu Heraklesa. Obaj zaczęli szukać Hylasa. Spędzili całą noc błądząc po lesie.a gdy przed świtem okręt odpłynął, niebyło ich na pokładzie. Tak więc Argonauci mieli kontynuować wyprawę bez Heraklesa i bez Polifema, gdyż nie było zrządzenia mojr, by ci dwaj herosi uczestniczyli w zdobywaniu złotego runa. Polifem założył w pobliżu miasto Kios, a Herakles dokonywał odtąd swoich czynów sam jeden (— Hylas, —Herakles).

Argo dotarła następnie do kraju Bebryków, gdzie panował król — Amykos. Według niektórych przekazów, gdy Amykos został pokonany przez Polydeukesa, wywiązała się ogólna walka między Argonautami a Bebrykami. Bebrykowie stracili wielu ludzi, w końcu pouciekali, gdzie oczy poniosą.

Nazajutrz Argonauci odpłynęli, ale zanim dostali się na Bosfor, zostali zaskoczeni przez sztorm i musieli się zatrzymać przy wybrzeżu Tracji, to znaczy na europejskim brzegu Hellespontu. Wylądowali w kraju Fineusa. Fineus był ociemniałym wieszczkiem, synem Posejdona, na którego bogowie zesłali osobliwą klątwę: za każdym razem, gdy stawiano przed nim stół z potrawami, rzucały się na te potrawy harpie. Były to pół kobiety, pół ptaki, które zabierały część jedzenia, a czego nie mogły unieść, to zanieczyszczały swymi odchodami. Argonauci zwrócili się do Fineusa, aby powiedział im, jak zakończy się wyprawa, którą podjęli. Ale wieszczek nie chciał im dać odpowiedzi, zanim nie uwolnią go od harpii. Argonauci zaprosili go do swego stołu, a gdy harpie się zjawiły, wówczas Kalais i Zetes, którzy jako synowie boga wiatru mieli skrzydła, rzucili się za nimi w pościg, aż harpie wyczerpane przysięgły na Styks, że nie będą więcej niepokoić króla Fineusa. Uwolniony od przekleństwa Fineus wyjawił Argonautom część ich przyszłych losów, tę część, którą było wolno im poznać. Ostrzegł ich przed niebezpieczeństwem, które niebawem miało im zagrozić na ich drodze: Błękitne Skały (Kyaneaj), ruchome zderzające się rafy. Fineus doradził Argonautom, by dla zorientowania się, czy uda im się przepłynąć pomiędzy skałami, wypuścili przed sobą gołębia. Jeśli gołębiowi uda się przedostać przez to przejście, Argonauci mogą bezpiecznie popłynąć w ślad za nim. Ale jeśli rafy zamkną się za nim, wówczas oznacza to, że wola bogów jest im

nieprzychylna, i rozsądniej będzie porzucić to przedsięwzięcie. Następnie udzielił im kilku wskazówek co do głównych etapów ich wyprawy.

Po tej przepowiedni Argonauci kontynuowali wyprawę. Gdy przybyli do Błękitnych Skał, które zwą również Sympłcgady, to znaczy skały - które - się - zderzają, wypuścili gołębia, któremu udało się przefninąć cieśninę, ale skały zamykając się przytrzasnęły najdłuższe piórka jego ogona. Herosi odczekali, aż skały znowu się rozstąpiły, i wtedy oni z kolei ruszyli co sil we wiosłach. Okręt przeszedł cało, tylko nifa została lekko uszkodzona, tak jak to się zdarzyło z ogonem gołębia.

Od tego czasu Błękitne Skały pozostały nieruchome, ponieważ los chciał, że gdy tytko jakiemuś okrętowi uda się przepłynąć pomiędzy skałami, natychmiast ruch skał miał się zakończyć.

Po przeprawieniu się przez Pontos, Morze Czarne. Argonauci dotarli do kraju Mariandynów, gdzie przyjął ich życzliwie król tego kraju, Lykos. Tam w czasie polowania zginął wieszczek Idmon, poraniony przez dzika. Tam także umarł sternik Tifys. Miejsce jego przy sterze zajął Ankajos. Argonauci przepłynęli następnie ujście Termodontu (rzeka, na której brzegu, jak powiadano niekiedy, żyły Amazonki), potem płynęli wzdłuż Kaukazu i u ujścia Fasis dotarli do Kolchidy, która była celem ich wyprawy.

Herosi przybili do brzegu i Jazon udał się do króla Ajetesa, któremu przedstawił misję, jaką mu powierzył Pelias. Król nie odmówił Jazonowi złotego runa. ale postawił mu warunek. Jazon miał bez niczyjej pomocy założyć jarzmo dwom bykom o spiżowych racicach i ziejących ogniem z nozdrzy. Te potworne byki. które Ajetes otrzymał w darze od Hefajstosa, nigdy nie zaznały jarzma. Gdy Jazon spełni ten pierwszy warunek, ma jeszcze zaorać i posiać zęby smoka (była to resztka zębów smoka Aresa z Teb, które Atena ofiarowała Ajetesowi; — , Kadmos. — Ares).

Jazon rozważał, jak tu założyć jarzmo tym potworom, gdy Medea, córka króla, która od razu zakochała się w Jazonie, przyszła mu z pomocą. Najpierw wzięła od niego obietnicę, że jeśli pomoże mu spełnić wszystkie warunki postawione przez jej ojca, wówczas on ją poślubi i zabierze ze sobą do Grecji. Jazon przyrzekł to i wówczas Medea, która była biegła we wszystkich sztukach tajemnych, dała mu czarodziejską maść, by posmarował nią swoją tarczę i całe ciało, nim przystąpi do byków Hefajstosa. Maść ta miała tę właściwość, że każdego, kto się nią natarł, czyniła odpornym przez jeden dzień na żelazo i ogień. Ponadto Medea wyjawiła Jazonowi, że z zębów smoka miał wzejść plon w postaci zbrojnych mężów, którzy mieli zabić herosa. Winien on tylko rzucić z daleka kamień w sam środek ich grupy. Wówczas mężowie zwrócą się przeciw sobie, wzajemnie oskarżając się o rzucenie kamienia, i polegną od własnych ciosów.

W ten sposób zabezpieczonemu zawczasu Jazonowi udało się założyć bykom jarzmo, zaprzęgnąć je do pługa, potem zaorać pole i wreszcie zasiać zęby smoka. Następnie ukrył się i z daleka rzucił kamieniem w mężów, którzy zrodzili się z tego dziwnego posiewu. Mężowie zaczęli ze sobą wałczyć, a Jazon wykorzystując ich nieuwagę powybijał ich.

Ajetes jednakże nie dotrzymał swej obietnicy. Usiłował spalić okręt Argo i wymordować jego załogę. Zanim jednak Ajetes zdążył urzeczywistnić swój zamiar, Jazon

6 Słownik mitologii greckiej