83629 obraz3

34 Rytuały

statusem dorosłego jest świętowany przez całą społeczność śpiewami, tańcami i procesjami.

Żeńska inicjacja przebiega indywidualnie, ponieważ najczęściej zaczyna się wraz z pierwszą miesiączką. Chodzi tu głównie o przygotowanie dziewcząt do wypełniania roli rozrodczej z zachowaniem tego faktu w tajemnicy - „między kobietami”. Symbolizm tego rytuału, szczególnie w Afryce, wyraża zniszczenie dawnej osobowości po to, aby mogło nastąpić ponowne narodzenie, np. dziewczyna jest układana w pozycji embrionalnej w rowie z wodą (wspomnienie życia płodowego) i na nowo uczy się mowy i gestów.

Ostatnie obserwacje pochodzące z obszarów, gdzie obrzędy inicjacji są jeszcze powszechne, pokazały brak zdecydowanego rozdziału płci. Podczas ceremonii widoczne jest często ich dopełnianie się, np. wykupywanie synów przez matki, wymiana prezentów między kobietami i mężczyznami, a czasem wspólny dla obu płci ostatni zabieg inicjacyjny.

Na Zachodzie, szczególnie we Francji, w obyczajach przetrwało wiele obrzędów inicjacji, prawie wyłącznie męskiej i często bardzo uroczystej, np. przygotowanie młodych ludzi do zawodu żołnierza (rycerstwo średniowieczne) i do rzemiosła (zrzeszenie czeladników, które zachowało żywotność do dzisiaj jako „Association des Com-pagnons du Devoir du Tour de France”).

Do połowy XX wieku granice między dzieciństwem, wiekiem młodzieńczym a dorosłością były wyznaczone przez szereg nagłych lub stopniowych zmian zachodzących w życiu codziennym, jak np. kontrola rodzicielska, kieszonkowe, ubranie (pierwsze spodnie dla chłopca czy pończochy dla dziewczynki). Równocześnie okres szkolny wyznaczała seria egzaminów, po których wcześniej czy później należało zdobyć zawód oraz osiągnąć „stan” konieczny do zawarcia związku małżeńskiego (to wyrażenie długo przetrwało w środowisku wiejskim).

Dzisiaj w okresie dzieciństwa i młodości pozostały jedynie nieliczne ślady obrzędów „osiągania wieku” wykluczające wszelkie prawdziwe zerwanie z przeszłością. We Francji rozpoczęcie nauki w szkole podstawowej nie ma już tego samego znaczenia inicjacyjnego, które wiąże się z przekroczeniem szóstego roku życia. Cezura wyznaczająca opuszczenie rodzinnego kokonu i rozpoczęcie grupowych doświadczeń została ustalona dla dzieci chodzących do przed-szkoła na dwa łub trzy łata wcześniej. W każdym razie w wieku sześciu lat rozpoczyna siąpoznawanie reguł pracy szkolnej.

W rełigii katolickiej pierwsza komunia posiada nadal duże znaczenie, ale i tutaj widać dwoisty spadek wartości rytuału: ilościowy (dotyczący również innych praktyk) i jakościowy - jego świeckie aspekty (przyjęcie, prezenty) zaczęły dominować w mocno skomercjalizowanej formie.

Społeczne i osobnicze rezultaty tej ewolucji są różnorodne: powszechne rozszerzenie sfery wolności, swobody wypowiedzi młodzieży oraz utrata punktów odniesienia dotyczących statusu młodych ludzi, wieku i jego etapów. Tym samym mamy do czynienia z dysonansem decyzyjnym młodzieży. Przedłużona zależność materialna od rodziców pozostaje w jawnej sprzeczności z często przedwczesnym żądaniem autonomii.

Upadek znaczenia rytuału daje się zauważyć również na poziomie systemu edukacyjnego, od szkoły do uniwersytetu. Ceremonie rozpoczęcia roku akademickiego, rozdawania nagród i dyplomów, symbole widoczne w ubiorze i emblematach, zrzeszenia uczniów i studentów zanikają we Francji, natomiast sąjeszcze żywe w krajach anglosaskich. Dopóki rytuały te zachowywały znaczenie, przyczyniały się do przekazywania kultury i ideologii powodując, że ośrodki naukowe wtapiały się w lokalne środowisko. W wyższych uczelniach integracja nowych studentów ze społecznością szkoły dokonywała się przez „otrzęsiny”, których popularność dziś słabnie. Trudno żałować zanikania obrzędów będących z reguły pretekstem do niebezpiecznych działań, lecz nie należy także ich ograniczać, ponieważ dla wielu uczestników mogą stanowić próby inicjacyjne.

Dzisiaj daje się zaobserwować wielość postaw młodzieży: z jednej strony opór przeciw biurokratycznym ustaleniom szkolnym oraz rutynowym posunięciom pozbawionym głębszego sensu, a z drugiej nieokreślone poszukiwanie zachowań i symboli wyrażających grupowy tożsamość na poziomie języka, ubioru oraz zabawy (np. karnawał).

4. Rytuał zawarcia małżeństwa

We wszystkich epokach ślub był zawsze okazją do mniej lub bardziej uroczystych ceremonii i zabaw. Związek małżeński i powstanie nowej rodziny jest w końcu aktem społecznym dotyczącym całej zbiorowości oraz różnorodnych grup, do których należą młodzi zawierający związek, np: grupy lokalne (klany, osiedla, dzielnice),