86172 SDC11601

Wprowadzenie

IWnh< nagle ustąpił miejsca wojnie kwiatowej, po której nastąpiło ..d.ttnsnte gospodarcze? Część druga - rdzeń wywodu - to odpowiedź IWamicgo na postawione pytanie. Cofając się do rewolucji przemy-słmw-j w Anglii w pierwszych latach XIX wieku, autor pokazuje, jak angteKt myśliciele odpowiedzieli na wstrząsy związane z wczesną Mttstńałizacją, budując podwaliny teorii liberalizmu gospodarczego, fundamentem tej teorii było przekonanie, że społeczeństwo powinno Se podporządkowane samoregulującym się rynkom. Wskutek tego, v V\glia odgrywała kluczową rolę jako „warsztat świata” - tłumaczy autor - przekonanie to stało się zasadą organizującą światową gospo-.iaikę W drugiej połowie tej części książki (rozdziały od 11 do 18) Mami pisze, że liberalizm gospodarczy spowodował nieuchronną srakcję: podjęcie wspólnych wysiłków mających na celu ochronę aydeczeństwa przed działaniem rynku. Wysiłki te wskazywały, że hberalizm gospodarczy nie mógł funkcjonować zgodnie z przewidywaniami. a instytucje kontrolujące gospodarkę światową wywoływały narastające napięcia wewnątrz organizmów państwowych, a także m amur międzynarodowej, jako bezpośrednie skutki prób oparcia gospodarki światowej na założeniach liberalizmu gospodarczego Polami wymienia załamanie się pokoju, które doprowadziło do pierwszej wojnv światowej, oraz rozkład porządku gospodarczego, którego skut-luem był Wielki Kryzys. Druga „wielka transformacja” - powstanie faszyzmu - jest według niego rezultatem pierwszej transformacji, czyli właśnie narodzin liberalizmu gospodarczego.

Uzasadniając te tezy, Polanyi sięga do swojej rozległej wiedzy z zakresu historii, antropologii oraz teorii społecznych⁸. Wielka trans-irma.it w interesujący' sposób przedstawia wydarzenia historyczne od XV wieku do drugiej wojny światowej. Znajdziemy w niej oryginalne koncepcje dotyczące bardzo różnych zagadnień, od roli zasady wzajemności i redystrybucji w społeczeństwach przednowoczesnych, przez ograniczenia klasycznej myśli ekonomicznej, po zagrożenia związane z utowarowienietn przyrody. Wielu współczesnych przedstawicieli nauk społecznych - antropologów, politologów, socjologów, hśanryków i ekonomistów - znalazło inspirację w argumentacji Pola-nyiego. Dziś coraz więcej książek i artykułów opiera się na cytatach i Witiatj transformacji.

* Auitzę częta źródeł, i których korzystał Polanyi, można znaleźć w: Margaret Sos ■a. fcof POapi huUcctual Lcguy, w. Life ani Work of Karl Polanyi, jw., s. 152-158.

W związku z olbrzymim bogactwem tej książki daremne byłyby wszelkie próby jej streszczenia. Jedyne, na co można się tu zdecydować, to omówienie niektórych ważnych elementów wywodu Pola-nyiego. Wymaga to jednak dostrzeżenia najpierw oryginalności jego stanowiska teoretycznego. Polanyiego niełatwo przyporządkować do standardowych kategorii krajobrazu politycznego. Choć zgadzał się on z dużą częścią Keynesowskiej krytyki liberalizmu gospodarczego, jednak nie byt tak naprawdę keynesistą. Przez całe życie uważał się za socjalistę, ale można wskazać głębokie różnice między jego poglądami a determinizmem gospodarczym różnego typu, łącznie z marksizmem głównego nurtu¹. Proponowane przez niego definicje kapitalizmu i socjalizmu różnią się od tradycyjnego rozumienia tych pojęć.

Koncepcia zakorzenienia

Pierwszym i zarazem najbardziej naturalnym punktem, od którego należy zacząć omawianie teorii Polanyiego, jest stworzona przez niego koncepcja „zakorzenienia” [embeddedness], To pojęcie jest prawdopodobnie jego najbardziej znanym wkładem w myśl społeczną, ale stało się też źródłem wielu nieporozumień. Polanyi zaczyna od zwrócenia uwagi, że cała tradycja współczesnej myśli ekonomicznej 1 aż do chwili obecnej - opiera się na koncepcji gospodarki rozumianej jako połączony system rynków, który w automatyczny sposób reguluje podaż i popyt przez mechanizm kształtowania cen. Nawet jeśli ekonomiści uważają, że potrzebna jest niekiedy pomoc ze strony państwa, która ma zapobiegać zawodności rynku [market failure], to i tak wciąż opierają się na założeniu, zgodnie z którym gospodarka jest dążącym do równowagi systemem zintegrowanych rynków. Polanyi, posługując się przykładami zaczerpniętymi z historii, stara się pokazać, jak bardzo ten pogląd odbiega od rzeczywistości społecznej. Do XIX wieku - podkreśla - gospodarka była zawsze zakorzeniona w życiu społecznym.

XXV

1

Stosunek Polanyiego do marksizmu jest jednym z najczęściej omawianych i najbardziej złożonych zagadnień dotyczących tego badacza. Por. Marguerite Mendell i Kari Polanyi Levilt, Karl Polanyi - His Lift and limes, jw. Fred Błock j Margaret Somers. Be-yond the Economistic Fallacy: The Holistk Social Science of Karl Polanyi, w: Vision and Methotl in Historical Sociology, pod. red. Thedy Skocpol, Cambridge University Press, Cambridge 1984, s. 47-84; oraz Rhoda H. Halperin, Cultural Economies: llist and Prcscnt, University of Texas Press, Austin 1994.