87693 skanuj0170 (4)

352 !>EON!CH.(XilA I IV< ZNA

7 tego wszakże nie wynika, żc uprawnienie wyłącznic etyczne nic znajduje po stronic innych ludzi żadnych powinności mających na celu zadośćuczynienie temu uprawnieniu. Nic znajduje się tam tylko powinność uwarunkowana treścią uprawnienia wyłącznie etycznego i w stosunku do nich korć latywna. Natomiast ma miejsce powinność zrodzona z innego tytułu, np posłuszeństwa względem prawodawcy. Uprawnienie ubogiego do prośby o jałmużnę ma charakter wyłącznic etyczny i dlatego me zakłada u innych ludzi pow inności jury dycznej do jej udzielania, ale to nie wyklucza istnie ma powinności, np. z tytułu przykazania miłości.

Relacja jury dyczna (stosunek prawny, relatio iuńdica)

Specyficzna struktura uprawnienia jurydycznego prowadzi w konsekwencji do powstania jemu tylko właściwego typu zależności normatyw nej między ludźmi zwanej „relacją jurydyczną” względnie „stosunkiem prawnym”. Na jego rzeczywistość składają się cztery elementy.

a)    Podmiot relacji. Stanowi go każda osoba ludzka bez względu na w iek. płeć. rasę, stopień rozwoju umysłowego itp., będąca posiadaczem określonego uprawnienia jurydycznego. Z drugiej strony podmiotem rela cji może być tylko osoba ludzka, mc zaś jakiś byt nierozumny, np. zwierze

b)    Termin relacji. Oznacza on inną osobę lub innych ludzi, na których ciąży powinność uszanowania uprawnienia podmiotu relacji.

c)    Materia (lub przedmiot) relacji. Stanowi ją ta rzecz względnie dzia łanie, do której się odnosi uprawnienie podmiotu relacji, czyli to, co mu się należy.

d)    Tytuł uprawnienia. Chodzi tu o podstawę, czyli źródło uprawnienia podmiotu relacji. Źródłem zasadniczym jest oczywiście norma prawa obici tywnego. Autorzy jednak, mówiąc o tytule upraw niema, mają zazwyczaj na myśli tzw. tytuł bliższy', mianowicie jakiś fakt, dzięki któremu uprawnieni* wynikające z odpowiedniej normy prawa obiektyw nego może się skonkrcly zować w określonym podmiocie relacji. Np. uprawnienie do posiadania rzc czy na własność przysługuje człowiekowi z przedmiotow ego prawa natm.il nego lub pozytywnego, ale skonkretyzowanie tego uprawnienia do tej lut* innej rzeczy wymaga jakiegoś osobnego tytułu: darowizny, kupna itp.

Pojęcie relacji jurydycznej oparte na pojęciu uprawnienia jurydycznego pełni w naszych rozważaniach decydującą rolę. Służy ono bowiem za sw e go rodzaju klucz, za pomocą którego można sobie wyjaśnić kilka poję* ważnych dla postawionego na wstępie zagadnienia, a będących swego n» dznju pochodną pojęcia relacji jurydycznej.

Pojęcie sprawiedliwości i porządku prawnego

Do takich należy przede wszystkim pojęcie sprawiedliwości, rozumiane wszakże niejako sprawność danego podmiotu moralnego do odpow icd niego działania, czyli cnota sprawiedliwości w sensie subiektywnym (o c/y m l\dzie mowa winnym rozdziale). Przez sprawiedliwość rozumie się tu osobną kategorią normatyw ną. będącą częścią składową naturalnego i pozytywnego porządku prawnego, a tym samym i obiektywnego porządku moralnego¹⁰⁷. Co się składa na treść tego pojęcia?

Za punkt wyjścia posłuży' nam jeden z elementów składowych relacji jurydycznej, mianowicie materia tej relacji. Wyraża to, co się komu należy, czyli jakieś dobro względnie działanie, ale już odniesione do tego upraw nienia. którego jest przedmiotem i dzięki któremu nabiera znaczenia ino i.ilncgo. Z tego wszakże samego pojęcia relacji jurydycznej wiadomo, że to przekształcenie danego dobra czy działania w przedmiot uprawnienia dokonało się mocą odpow iedniej normy praw a obiektyw nego. Krótko mówiąc materia relacji (np. rzecz materialna, życic ludzkie) dzięki podpor/ąd kowaniu normie obiektywnej staje się elementem moralnym, norma za • obiektywna dzięki odniesieniu do takiej lub innej materii gatunkował się określa jako ta. a nie inna norma (np prawo w łasności, przykazanie „nie zabijaj"). Wiadomo zaś, że tych dóbr i działań stanow iących materię okupionych relacji, jest bardzo wiele, czego następstwem jest uwiclokrotnicnic odpowiednich norm obiektywnych. Otóż ogół tych norm gatunkowo oku* słonych odniesieniem do właściwej sobie materii i stanowiących przez to podstawę relacji jurydycznych stanowi pew ien układ dający się wyodrębnić w' osobną kategorię normatywną, czyli pewien lad moralny, który nazywamy właśnie sprawiedliwością. Ujmując istotne elementy naszkicowanego wywodu w jedną krótką formułę, możemy sprawiedliwość wziętą w znaczeniu obiektyw-ncj kategorii normatywnej określić jako zbiór norm prawa obiekty wnego determinującego zasadnicze kategorie relacji jurydycznych odpowiednio do właściwej im materii

Drugim pojęciem, którego treść możliwa jest do określenia dopiero po należytym sprecyzow aniu pojęcia relacji jurydycznej, jest pojęcie porząd ku prawnego. Sprawa w tym wypadku przedstawia się o w iclc prościej ani /.cli w poprzednim, a przeto nic wy maga dodatkowych wyjaśnień. Przez

fur. T. Ślipko. Sprawiedliwość m świetle etyki. Komin Philosophicum, i ' (IWH),

33-52.

■O t cl)ki    U