monumentalną oprawę architektoniczną dla uprawiania kultu Chrystusa Salwatora. Tak było w kościele benedyktyńskim w Centuli w Pikardii. Na emporze w westwerku mieścił się ołtarz pod wezwaniem Chrystusa Salwatora i relikwiarz zwany większym (capsa major) w odróżnieniu od relikwiarzy mniejszych (capsae minoreś) pomieszczonych w chórze wschodnim. Relikwiarz ten zawierał relikwie najwyższej rangi związane z Chrystusem. Westwerk był też miejscem uroczystej liturgii w niedzielę wielkanocną, gdy świętuje się kulminacyjny moment roku liturgicznego - zmartwychwstanie Chrystusa. Stamtąd wyruszała też uroczysta procesja. Kaplica akwizgrańska nosiła dwa wezwania: mariackie i Chrystusa Salwatora. Podobnie jak w Centuli. wezwaniu Chrystusa Salwatora w kaplicy akwizgrańskiej towarzyszyły wezwania archanielskie, pomieszczone również w apsydach otwierających się na atrium przed westwerkiem, W istocie rzeczy więc i w kościele klasztornym, i w kaplicy akwi-zgrańskiej o pojawieniu się westwerku zadecydowały te same przesłanki natury liturgicznej. Pomieszczenie jednak w kaplicy tronu cesarskiego na emporze w rejonie westwerku mogło powodować, i powodowało niekiedy, silniejsze akcentowanie strony funkcjonalnej, jako miejsca tronu władcy, aniżeli liturgicznej. W późniejszej historii westwerku w architekturze ottońskiej i romańskiej czynnik związany z władczymi konotacjami westwerku akcentowany był coraz silniej, znaczenie bowiem wezwania i triumfalnego kultu Chrystusa Salwatora ulegało ograniczeniu.
Jak w tej perspektywie historii westwerku przedstawia się, możliwa do wyobrażenia tylko w ogólnych zarysach, forma zachodniej części katedry poznańskiej? Bez wątpienia wpisuje się ona w ciąg tradycji wywiedzionej z architektury karolińskiej, kontynuowanej następnie przez architekturę Cesarstwa Ottonów, a w okresie romańskim nadal przede wszystkim w obrębie architektury Cesarstwa. Dla oceny miejsca i znaczenia tej formy architektonicznej w katedrze poznańskiej istotne byłoby jej datowanie. Ze względu na jej powszechność w architekturze ottoń-skicj, wzory formy westwerkowej dla katedry poznańskiej byłyby
aktualne zarówno przed, jak i po roku 1000. Odniesienie do architektury na zewnątrz Polski, a więc w gruncie rzeczy zastosowanie analizy stylistyczno-porównawczej, wobec zachowania w zasadzie tylko fundamentów, również problemu datowania katedry poznańskiej nie rozstrzyga. Dla oceny znaczenia formy poznańskiej katedry istotny byłby kontekst innych polskich katedr, a przede wszystkim katedry gnieźnieńskiej.
Niestety, problematyka badawcza katedry gnieźnieńskiej jest równie, a może i bardziej złożona niż katedry poznańskiej. Dobrze rozpoznana forma architektoniczna trójapsydialnej katedry gnieźnieńskiej, w częściach murów zachowanych ponad fundamentami, pokazuje technikę kwader granitowych, której to techniki nie da się datować na czas przed rokiem lub około roku 1000. Prawdopodobnie części nadziemne murów pochodzą z budowli konsekrowanej po połowie wieku XI. Czy fundamenty, a tym samym zarys planu, pochodzą z budowli pierwotnej -nie wiadomo. W każdym razie nie prezentuje katedra gnieźnieńska tak mocno rozbudowanej jak w Poznaniu kompozycji west-werkowej.
Co do pierwszej katedry wawelskiej, nie mamy na razie informacji o jej pierwotnej formie w części zachodniej. Dopiero z tzw. katedry Hermanowskiej odczytujemy jasno rysujący się układ założenia dwuchórowego. Jest to już znacznie późniejszy czas, by porównywać ją z zachodnią częścią katedry poznańskiej, choć przyznać trzeba, że zarówno rozbudowane formy westwerkowe, jak i układy dwuchórowe w architekturze ottoń-skiej występują równolegle.
Poznańska forma westwerku, niezależnie czy powstała przed czy po roku 1000, wykazuje silne uzależnienie od architektuiy ottońskiej. Najprościej wyjaśniałyby się te związki, gdybyśmy powołali się na informację Thietmara, że Jordan - pierwszy biskup - był biskupem poznańskim, a jednocześnie sufraganem Magdeburga. Historycy jednak już dawno, opierając się na badaniach Paula Kehra, uznali tę akurat informację Thietmara za tendencyjną. Krystyna Józefowiczówna przyjęła tendencyjność
15