IMGE48 (3)

46 Prodlumy konserwacji i BADAŃ zabytków architektury

dla niego nowej funkcji. W zależności od niej ten sam budynek może być raz JunkcjoMf^fm a innym razem afimkcjonalny. Stąd z jednej strony konieczne jest i obiektywom określenie wartości przestrzennego układu zabytku charakterystycznego dla danego typu .irchirektutry, a z drugiej strony na podstawie tego wartościowania wytypowanie elementów funkcjonaj-no-przestrzennych, które nie mogą być naruszone (bez utraty wartości doku określenie elementów, w których dopuszcza się mniejszą, bądź większą ingerencm Do tego zagadnienia powrócimy przy opracowywaniu wniosków i wytycznych konserwacooj^^^H

■■■■ Teoria ochrony i konserwacji zabytków

Większość współczesnych poglądów konserwatorskich ukształtowała się na początku naszego stulecia jako wynik dorobku i dyskusji wieku poprzedniego. Dopracowywait^M one pławie do dziś z tym, że najistotniejsze akty międzynarodowe powstały w latach 1931 I 1964¹³. Zasady wynikające z tych wszystkich poglądów, dyskusji oraz ustaleń tworzą fundam^^S współczesnej teorii ochrony i konserwacji zabytków architektury. Powinny stanowić podslĘp wę postępowania konserwatorskiego. Niestety nie zawsze są one przestrzegane, a często dość dowolnie interpretowane. Przede wszystkim jednak nie są w wystarczającym stopniu znane dla widu uczestników procesu konserwatorskiego (z reguły dla większości projektantów i wy-konawców budowlanych). Sytuacja taka wynika z dotychczasowego poglądu wielu osób>^M te względu na niepowtarzalny charakter każdego zabytku nie należy formułować ogóln zasad. W świetle widu złych realizacji konserwatorskich oraz braku odpowiednkjg^^M w rym zakresie istnieje potrzeba wyraźnego sformułowania i szerszego rozpropagowania!^ doktryny, w ramach których dopiero należy każdorazowo szukać indywidualnego podejj| do konkretnego zabytku. Zalecenia wynikające z teorii przedstawiają się następująco: j

1.    Ochrona i konserwacja zabytków powinna opierać się na podstawach naukowydM

2.    Ochronie i konserwacji powinny podlegać zabytki i ich zespoły w pełnej inteJ z otoczeniem.

.1. Podstawą prac konserwatorskich jest pełne udokumentowanie i zbadanie zabytk oraz jego wartościowanie jako główna zasada konserwatorska. ^tl 4. Powinno obowiązywać poszanowanie dla wkładu każdej epoki stylowej, stąd chi nienie nawarstwień, a wydobycie formy wcześniejszej jest uzasadnione w wyjąca wych przypadkach i uzależnione od jej wartości w porównaniu z elementami, któI mają być usunięte.

5. Restauracja zabytku architektury ma na celu zachowanie i ujawnienie (wydobył jego historycznych i estetycznych wartości przy jednoczesnym poszanowaniu aute-1 tycznej substancji.

6. Adaptacja zabytku architektury do współczesnych potrzeb jest pożądana, lecz nie może niszczyć wystroju i naruszać w istotny sposób dawnego układu przestrzenn goJ Wyjątkowo dopuszcza się dobudowy, ale tylko wtedy, gdy szanują wszystkie ważne* części budowli i jej otoczenia oraz zachowują równowagę kompozycyjną.

¹ Zob. \'.niemecum Konserwatora Zabytków. Mifdzynarodowe normy ochrony dziedzictwa kultury. Biuletyn 1 leomos. Warszawa 1996.

A

8.    Rekonstrukcje całościowe zasadniczo są niedopuszczalne. Możliwe są natomiast uzupełnienia (odtworzenia), jeżeli podstawę stanowi materialna substancja, która powinna pozostać w formie tzw. świadka.

9.    Elementy uznane za nieodzowne do uzupełnienia lub nawet zastąpienia części brakujących powinny wywodzić się z kompozycji architektonicznej i jednocześnie nosić znamiona naszych czasów (odróżniając się od partii autentycznych), aby nie fałszować dokumentu sztuki i historii.

10.    W pracach restauratorskich (szczególnie w częściach widocznych) powinno stosować się materiały i rozwiązania tradycyjne. Materiały i konstrukcje nowoczesne wynikające z potrzeb ratowania zabytku architektury należy wykorzystywać w taki sposób, aby nie naruszały one historycznego obrazu zabytku.

11.    Zabytki architektury, ale także i wystroju nie powinny być przenoszone, chyba, że jest to jedynym sposobem ich uratowania.

12.    Ruiny należy chronić i konserwować w formie .trwałej" w następujący sposób: trwałe ruiny powinno się udostępnić i uczytelnić dla ułatwienia zrozumienia zabytku, jednak bez wypaczenia znaczenia ich elementów. W trwałej ruinie wyklucza się wszelkie prace rekonstrukcyjne. Wchodu w grę tylko „anastyloza”, czyli złożenie części zabytku z istniejących elementów rozproszonych. Zabezpieczenie ruiny w formie trwałej należy przeprowadzić w taki sposób, aby autentyczna substancja nie została zdominowana przez konieczne uzupełnienia, które będąc czytelne, czyli rozpoznawalne, powinny być także w miarę scalone.

13.    Przy pracach konserwatorskich i restauratorskich ważne decyzje powinny być podejmowane zespołowo przez odpowiednie fachowe gremia.

14.    Prace konserwatorsko-restauratorskie muszą być zakończone odpowiednią dokumentacją powykonawczą, która powinna być trwale przechowywana.

Wnioski i wytyczne konserwatorskie

Szczegółowa wiedza o zabytku i wynik analizy wartościującej go w konfrontacji z zaleceniami wynikającymi ze współczesnej teorii ochrony dóbr kultury stanowią podstawę do opracowania wniosków i wytycznych konserwatorskich, które w przedstawia tablica 2. Pierwszym punktem, jaki powinny zawierać wnioski i wytyczne konserwatorskie jest ogólna koncepcja konserwatorska, która określa przyszłościową wizję danego dzieła architektury jako całości. W jej ramach, w wyniku wartościowania kolejnych przekształceń zabytku ustalamy, np. że należy przywrócić jego formę z określonego okresu i usunąć późniejsze nawarstwienia bądź odwrotnie — zachować część bądź wszystkie naleciałości. Przy tego typu problemach jakże istotne jest kryterium kompletności A więc, czy bardziej poprawnie będzie pokazać późniejszą formę zabytku, ale kompletną, czy wcześniejszą i niekompletną, w której muszą nastąpić duże uzupełnienia? Może pojawiać się wtedy problem przedstawienia zabytku w wersji ahistorycznej, nie mówiąc już o stworzeniu z niego preparatu .archeologicznego”, czego raczej należy unikać, pamiętając, że zawsze mamy do czynienia z dziełem sztuki, które należy traktować jako całość kompozycyjną.