76773 IMGE44 (2)

38 Problemy konserwacji i badań zabytków architektury

38 Problemy konserwacji i badań zabytków architektury

TEORIA

OCHRONY

Ki

KONSERWAC,

ZABYTKÓW.

UWARUNKOWANIA

WEWNĘTRZNE

® ^waltera frodla

WARTC ARTYSTYCJ wartość historyczno - artysty^ jakość artysrn odziaływanie artystyc malowniczość i

1.    Historia ogólna oraz budowlana zabytku, czyli togo przekształcania

2.    Układ funkcjonalno-przestrzenny

3.    Forma czyli kompozycja i wystrój

4.    Materiał, struktura i technika wykonania

5.    Autentyczna substancja

6.    Indywidualny charakter

7.    Poziom wykonania - standard 8 •Klimat”

9. Wartość

10. Kondycja fizyczna, czyli techniczny stan zachowania zabytku

WARTOŚĆ HISTORYCZNA wartość naukowe

wartości zaiyfl

WARTC

UŻYTKI

Schemat przedstawiając}' podstawy do formułowania wniosków i wytycznych konserwatorskich'

nie w odpowiednich skalach, tj. 1:10 (ew. 1:20 lub 1:5) oraz szczegóły 1:1. Już w trał prac inwentaryzacyjnych włącza się autor (lub autorzy) badań historycznych, określ elementy ważne ze względów historycznych i konserwatorskich. Inwentaryzację póiroj rowo-rysunkową powinien wykonywać autor przyszłego projektu konserwatorska gdyż tylko w ten sposób jest on w stanie wyczerpująco poznać zabytek w jego obca formie. Ponadto przez inwentaryzację konserwatorską architekt uczy się cierplij i pokory wobec zabytku, tak potrzebnych potem przy projektowaniu prac konserwa! skich, jeżeli mają one uszanować zabytek. Korzystanie z cudzego opracowania pozbal projektanta możliwości dokładnego poznania zabytku, którego nie są w stanie zastąjra nawet wnikliwe oględziny. Podstawę poznania zabytku architektury stanowią kompłrf

sowę badania historyczne, których zakres każdorazowo zależy od specyfiki danego zabytku. W praktyce możemy mieć do czynienia z trzema rodzajami badań historycznych, w zależności od zastosowanej metody i wykorzystania różnorodnych źródeł. Są to:

1.    Studium historyczno-konscrwaBinkie zabytku architektury,

2.    Badania histoiyczno-architektoniczne, nazywane także analizą morfologiczną zabyku,

3.    Badania archeologiczne.

Ad. 1. Studium historyczno-konserwatorskie obejmuje badania prowadzone metodami humanistycznymi przez analizę archiwalnych źródeł pisanych i ikonograficznych (a czasami także i kartograficznych) oraz przez analizę formy i funkcji samego dzieła architektonicznego w konfrontacji ze stanem wiedzy zawartej w odpowiednią literaturze dotyczącej samego zabytku, jak i w literaturze ogólnej związanej z kategorią dzieł, do której on należy.

Ad. 2. Badania historyczno-architektoniczne prowadzone są metodą powierzchniową i częściowo sondażową przez analizę zastanych struktur, materiałów oraz technik i technologii budowlanych, a także stratygrafu substancji zabytku w celu rozpoznania i udokumentowania procesu budowy, jak i późniejszych przekształceń poprzez graficzne rozwarstwienia i teoretyczne rekonstruk-cje. Badania te winny być skorelowane z wynikami studium historyczno-konserwatorskiego lub je obejmować, jeżeli nie było wykonane uprzednio. Prof J. T. Frazik badania architektoniczne nazwał „Megoskopowa analiza materiału, technik i stratygrafii murów oraz tynków zabytkowych budowli”¹ (Krakowskie PKZ-ty swego czasu badania historyczne zabytku nazywały „ekspertyzą konserwatorską”, co miało istotne znaczenie w rozmowach z inwestorami).

Ad. 3. Badania archeologiczne prowadzone są metodą wykopaliskową (ingerującą w warstwy kulturowe). Obejmują one analizę i dokumentację warstw kulturowych, jak i zawartych w nich świadectw kultury materialnej. Specyfika tych prac wymaga jednoczesnego zabezpieczenia i konserwacji pozyskanych zabytków, a czasami zabezpieczenia szczególnych stanowisk archeologicznych (kurhany, grodziska, itp).

Z reguły badania architektoniczne winny być poprzedzone badaniami wystroju malarskiego, a nierzadko elementów i detali architektonicznych (mury, kamieniarka, sztukaterie, itp.) oraz uzupełnione różnego rodzaju analizami specjalistycznymi wykonanymi na bazie nauk przyrodniczych. Unasdo tej pory nie wypracowano wspólnej nazwy dla tych badań, podczas gdy na Zachodzie nazywane są „archeometrią”². Dobro nauki jak i zabytku wymaga, aby te różne wzajemnie uzupełniające się badania były prowadzone pod wspólnym kierownictwem (a przynajmniej koordynacją), przy ścisłej współpracy wszystkich prowadzących je osób, tak by można było na bieżąco konfrontować spostrzeżenia i wyciągać wnioski. W wyniku kompleksowych badań winniśmy otrzymać odpowiednio udokumentowaną wizję architek-toniczno-przestrzenną danej budowli na poszczególnych etapach jej rozwoju. Jest to bardzo ważne dla wniosków naukowych, jak i wytycznych dla przyszłej problematyki konserwator-

1

J. T. Frazik. Megoskopowa analiza materiału, techniki i stratygrafii murów zabytkowych budowli. Czasopismo Techniczne, Kraków 1968, z. 3, s. 1-8.

2

J. Biedcrcr. Arcboometrie und Denkmalpflege, Zeitschrift fiu Stadtgeschichte Stadtsoziologie und Denkmalpflcge, 1976, 2.1, s; 22. Ostatnio w Polsce próbuje się nazywać „badaniami konserwatorskimi*.