88512 IMG728 (2)

13

Wstęp

Również ogromna różnorodność występuje wśród form wykształconych już w wieku XVII, w pełni będących wykładnikiem, choć w różny sposób, jego kultury artystycznej. Mimo że trudno przyporządkować jednej kategorii stylowej wszystkie zjawiska artystyczne wieku — wobec pluralizmu ich zabarwienia stylistycznego (np. manierystyczno-północnowłoskie, manierystyczno-niderlandzkie, rzymsko-barokowe, gotycyzujące, porenesansowe, roraanizujące, tzn. już historyzujące itp.), czy w ogóle wymykania się tego rodzaju klasyfikacjom (np. niektóre środowiska muratorskie, ciesielskie, twórczość „domorosła”) — można mówić, dzięki zakorzenieniu się owych zjawisk w jednej kulturowej glebie, o pewnej całości historycznej, dającej się określić jako sztuka okresu barokowego.

Z całą świadomością niespójności pojęciowej tradycyjnych określeń stylistycznych zostały one przyjęte jako dogodna aparatura semantyczna (bardziej wszak jednoznaczna niż inne, wysuwane przez współczesną metodologię). Przemawiają za nimi także względy praktyczne: przywiązanie czytelnika do konwencji podziałów stylowych mających odniesienie do okresów historycznych. W imię ostrożności często przy owej nomenklaturze stylowej stosuje się uściślenia typu opisowego, uwzględniające środowisko geograficzne, społeczne czy warsztatowe.

Stąd wyprowadzone zostały zasadnicze kategorie podziału materiału: stylowa i regionalna, obie uwzględniające chronologię i relację dysponent-odbiorca. Zgodnie z pierwszą (połączoną z funkcją środowiskowo-społeczną) zestawiono część III (sztuka środowisk elitarnych, np. Wazów), niektóre rozdziały części II (sztuka zakonów i wybitnych osobistości z kręgu możnowładztwa) oraz część V (sztuka pełnego baroku ostatniej tercji XVII w.). Zgodnie z kategorią podziału regionalnego wydzielono niektóre rozdziały części II i obszerną część IV o charakterze bardziej materiałowym. Innymi, równolegle występującymi wyznacznikami drobniejszych podziałów w ramach zasadniczych części książki są: gatunki architektoniczne (np. architektura rezydencjonalna, miejska, obronna itd.), materiał budowlany (budownictwo drewniane) czy indywidualności artystyczne twórców — wszystkie wplecione w ogólny schemat rozwojowy sztuki wieku XVII. Oczywiście zakresy podziałów nieuchronnie na siebie zachodzą i tylko w sui generis symultaniczny sposób winny być odczytywane.

Odstąpienie w niniejszym tomie od zupełnie niezależnego, jak w tomie pierwszym, aparatu dokumentacyjnego w postaci katalogu obiektów (o ogromnym zresztą znaczeniu przy tym typie syntezy naukowej), nie oznacza całkowitej rezygnacji z uzupełnienia opracowania autorskiego osobnym zestawieniem podstawowych danych historycznych. Zawarto je w formie rozszerzonego spisu ilustracji (daty budowy, autorstwo, przebudowy poszczególnych obiektów), wychodząc z założenia, że najistotniejszy materiał zabytkowy znalazł się w albumie ilustracyjnym.

Podobne jak w tekście kryteria podziału materiału, tyle że inaczej nieco zestawianego, dotyczą również konstrukcji części albumowej umieszczonej wraz ze spisem ilustracji w osobnym woluminie. Została ona ułożona niezależnie od toku tekstu autorskiego i dzieli się na trzy zasadnicze bloki. Ponadto bezpośrednią ilustracją tekstu są tablice z ilustracjami jednobarwnymi, odpowiadające ogólnej części I i w niej umieszczone w woluminie tekstowym, w którym również rozrzucono tablice wielobarwne.

W części albumowej blok pierwszy (którego materiał ilustracyjny odpowiada w znacznym stopniu II i III części tekstu) grupuje nurty architektury elitarnej, wydzielając w niej cztery działy: architekturę jezuicką, nurt północnowłoski o komponencie manierystycznym, który zamykają dekoracje stiukowe pierwszej i drugiej tercji wieku XVII, nurt „rzymski” pokrywający się częściowo z wczesnym „barokiem Wazów” wraz z charakterystycznym dlań wystrojem z czarnego marmuru oraz osobny krąg fundacji Ossolińskich i ich pochodnych. Dział ten zamyka zestawienie przykładów artykulacji wczesnobarokowej. Blok drugi albumu prezentuje wszystkie nurty muratorskie w scalonym układzie środowisk regionalnych (w tekście rozdzielonych zależnie od chronologii pomiędzy część II i IV) wraz z drugorzędną architekturą środowisk stołecznych; wyodrębnione są [tu również poszczególne gatunki architektoniczne, jak architektura mieszkalna, pałace miejskie, archi-