83857 P1010069 (12)

kompleksowym, które powodowane jest najprawdopodobniej przez wspólne oddziaływanie czynników abiotycznych, biotycznych i antropogenicznych Procesy, które wpływają na żywotność lasu, są różne, zależnie od kombinacji typu klimatu, gleby i rodzaju zanieczyszczenia powietrza (Schlaepfer, Haemmerli 1990).

Obecna dyskusja w Niemczech dotycząca przyczyn obumierania lasu koncentruje się głównie na hipotezie, która postuluje wyraźny udział iniisji w powstawaniu nowego rodzaju szkód w lesie. Najbardziej prawdopodobne są hipotezy, które opierają się na wszechstronnych badaniach specyficznych typów szkód. Dobrze znany jest np. obecnie kompleks przyczyn, który powoduje żółknięcie igieł starszych drzewostanów świerkowych w wyższych położeniach^ Średnio-górza w Niemczech.

Według Robertsa chlorozy są powodowane bezpośrednio brakiem magnezu w igłach (Schlaepfer, Haemmerli 1990). Niewielkie ilości magnezu pozostającego do dyspozycji drzew w kwaśnych glebach wyższych położeń w Europie środkowej są spowodowane powolnym uwalnianiem magnezu w procesie wietrzenia. Względnie wysokie ilości kwaśnych opadów i właściwości świerkowychjmo-nokultur przyspieszają w glebie wymywanie substancji odżywczych, zakwaszeni nie i uwalnianie aluminium. Niezadowalający stosunek Mg : Al i zła penetracja płytko przebiegających korzeni świerka w dolnych warstwach gleby powoduje, że przyswajanie Mg przez korzenie ulega zmniejszeniu. Obecne dodatkowe dostarczanie azotu z powietrza zwiększa rozmiar chlorozy igieł, gdyż azot jako nawóz wzmaga wzrost i roślina ze swej strony zwiększa zapotrzebowanie na substancje odżywcze.

Zmniejszona fotosynteza w żółknących igłach oraz zredukowany jtransport j substancji w dół pnia powodują gorszy wzrost korzeni, co przyczyn® się dodatkowo do zmniejszenia przyswajania Mg (Schlaepfer, Haemmerli 1990). B

Symptomy indywidualne mogą się w pewnym zakresie różnić w różnyęH rejonach, wykazywać specyfikę gatunkową. Podane one zostały przy omawianiu zagrożeń dla niektórych gatunków. W przypadku interesującej nas sosny są one podobne do świerka, lecz następują później niż u jodły. Cechami charaktćd^fl stycznymi są: chloroza i przebarwienie igieł (głównie starszych i po zewnętrzi^H stronie), zrzucanie starszych roczników igieł, rozpoczynając od dolnej i wewnę- j trznej części korony. U sosny, podobnie jak i u świerka, nie obserwuje się w odróżnieniu od jodły spadku przyrostu, dopóki utrata igieł nie osiągnie 30-50%|| (Laskowski 1989).

3. Wzrost i produkcyjność

Sosna jest gatunkiem szybko rosnącym, w młodym wieku spośród nasjł drzew iglastych ustępuje pod tym względem tylko modrzewiowi. W najmłodsi szych latach życia osiąga średnio następujące wysokości:

w wieku:    5 lat — około 1,0 m,

8 lat — około 2,2 m,

11 lat — około 3,0 m

(Buhler 1918, Pogrebnjak 1968) (por. też tab. 11 i 12).

Bardzo szybko przyrasta jej korzeń palowy, zwłaszcza w najmłodszych latach życia, który w pierwszym roku jest 3-4 razy dłuższy niż część nadziemna. Na

Tabela 11

Średnie wysokości niektórych gatunków drzew leśnych w wieku 11 lat (Biihier 1918)

Gatunek	Średnia wysokość
	(cm)
Gatunki	iglaste
Abies alba	90
\ Larix decidua	350
Larix leptolepis	300
Picea abies	110
Pinus cembra	74
Pinus sylvestris	300
Gatunki	iściaste

176

280

260

375

440

220

185

286

209

300

270

265

350

150

75

374

Acer campestre Acer platanoides Acer pseudoplatanus Alnus glut i nosa Alnus incana Carpinus betulus Fagus syhatica Fraxinus excelsior Prunus avium Quercus robur Quercus sessilis Tilia cordata Tilia platyphyllos Ulmus campestris Ul mus effusa Ulmus glabra