89799 Obraz7 (68)

Najwainiejazę wlatciwoicŁ« olejów roślinnych wykorzystywany w prse-■y*l® J«*t zdolność do samorzutnego zasychania, tj. tworzenia - po roz-amarowanlu i w stosunkowo krotki* czasie - mniej lub bardziej twardej błony, nie wykazującej "lepkości" podczas dotknięcia. Właściwość ta uzależniona jest zarówno od stopnia nienasycenia reszt kwasowych, jak i od sposobu rozmieszczenia wiązań podwójnych w resztach kwasowych (wiązania podwójne sprzężone lub izolowane). X* więcej trlęlicerydów kwasów nienasyconych występuje w oleju i im większy jest stopień nienasycenia reszt kwasowych, tym szybciej olej zasycha. Szybkiemu schnięciu najbardziej sprzyja obacność wiązsrt podwójnych sprzężonych w reszcie kwasowoj.

Schnięcie oleju jast procesem bardzo Złożonym, polegającym na polimeryzacji, sieciowaniu, utlenianiu i przemianach koloidalnych. Wyróżnia się kilka grup olejów w zalotności od ich budowy chemicznej i sposobu zasychania i

1. Grupa oleju drzewnego (olej tungowy, oitlcica, dehydratyzowany olej rycynowy). Oleją to zawierają glicerydy o sprzężonych wiązaniach podwójnych, umożliwiajęcycli polimeryzację baz działania tlenu. Po roz-amarowaniu daję powlokę twardę, nietopiIwę, odpornę na działanie wody i rozpuszczalników organicznych. Oleje naletęca do tej grupy zasychaję najszybciej, np. olej tungowy zawierający 80% glicerydu kwasu eleostea-rynowegoi

CH_a (CH_a)_aCH=CMCH»CHCHsCM (CH_a) ,C00M w stenie surowym schnie w temp. 20°C w przaoięgu 24-48 godz.

2.    Grupa oleju lnianego (olej lniany i konopny). Oleje ta zawieraję przewalała glicerydy o dwóch lub trzech izolowanych więsaniach podwójnych. Do ich wysychania konieczny jsst dostęp tlenu. Daję powlokę twardę, nletopllwę, nierozpu azczalnę >w rozpuszczalnikach organicznych, lecz niezbyt odpornę na działania wody. Surowy olej lniany zaaycha po upływie 7-12 dal.

3.    Grupę oleju makowego (olej makowy, słonecznikowy, kukurydziany i sojowy). Oleje te zawieraję glicerydy o stosunkowo niewielkiej ilości izolowanych więzart podwójnych. Charakteryzuję się wolnym schnięciem (np. surowy olej słonecznikowy zasycha w przeć lęgu .20 dni), daję powłokę bardzo mało usleciowanę i wskutek tego miękkę, topiiwę i łatwo rozpuszczałaś- Oleje nalezęce do tej grupy zaliczę się do olejów polechną-c.y c h. Stosuje się je w mieszaninie z olejami schnęcymi.

4. Grupa oleju oliwkowego (olej oliwkowy, bawełniany i rzepakowy). Oleje te charakteryzuję się znacznę zawartościę trigllcerydów nasyconych kwasów tłuszczowych. Wysychaję bardzo wolno (np. olej oliwkowy surowy zaaycha dopiero po upływie 4 miesięcy) lub wcale..Wie udaje się uzyskać z nich suchych powłok lakierniczych. Oleje te traktowane eę w technice jako nieechnęoe. W etanie surowym używane sę jako dodatki do olejow schnęcych, a po chemicznej modyfikacji znajduję zastosowanie do wyrobu syntetycznych Żywic lakierniczych.

72

s. Grupa oleju rycynowego (olej rycynowy). Olej ten w etaelo surowym jest olejem nieschnęoym. Poddany ogrzewaniu ulega dehydratąct*• tawarte w nim reszty kwasu ryeynolowego ulsgaję przekształceniu w reszty kwasu rycynenowego o sprzężonych więsaniach podwójnychi

CH_a(CHajsCHOłlCHjCHiCHCCMajTCOpH    CH_a(CH_a)_sCH=OCH*CH(Cli_a),COOH .

kwas rycynolowy    kwas rycynsnowy

Po tej modyfikacji otrzymuje alę olej, który tworzy wartościowe powłoki malarskie i służy jako namiastka oleju tungowego.

2.1.4.2. Otrxymyvanlc olejót/ roślinnych

i

Oleje roślinne wyodrębnia się z nasion lub owoców roślin oleistych przez wytłaczanie lub ekstrakcję. Często stosuje się metodę mieozanę, polegsjęcę na częściowym odprasowaniu oleju z nasion, a następnie otrzymane wytłoki, zawiarajęce jaszcza znsczns ilości tłuszczu, poddaje się ekstrakcji rozpuszczalnikism.

Nasiona lub owoes przed skierowaniem do produkcji naloty odpowiednio przygotować - oddzielić zanieczyszczenia mechaniczne, usunęC twardo łuski i.wysuszyć do zawartości kilku procont wilgoci. W przypadku przs-robu nasion matodę wytłaczania rozdrabnia się je przez walcowanie lub miele na pyl. H przypadku przerobu nasion przez ekstrakcję płatkują się ja, eby stanowiły materiał łatwo przepuszczalny dla ekstrahsnte.

Otrzymywania olojów roślinnych przez wytłaczanie zachodu 0 prasie ślimakowej zwanej pelotezę. Po pierwszym przepuszczeniu rozdrobnionych nasion przez prasę otrzymuje się tzw. olej pierwszego tłoczenia o najwytszej jakości. W etapie tym oddziale się od surowce około połowy oleju. Następnie otrzymane wytłoki rozdrabnia się i podgrzewa, po czym ponownie prasuje, uzyskując tzw. olej końcowego tłoczenia. Po dwukrotnym przejściu surowca przez prasy pozostaje w nim ok. S% oleju oraz znaczne ilości bielak i węglowodanów. Przeznacza się go na paszę dla bydła luo wyodrębnia się białko.

Metoda ekstrakcyjna jest metodę bardziej wydajnę, gdyZ pozostałość tłuszczów w surowcu roślinnym wynosi tylko ok. 1%. Jako akatrahsnty wykorzystuje się benzynę ekstrakcyjnę wrzęcę w temp. 40-IS°C, a rzadziej tetrachłorek węgle, trichloroetyLen i dichloroetan.

Ekstrshent przepływajęc przez nasiona wymywa z nich olej dając a 1-a c e 1 1 ę, tj. roztwór tłuszczu w rozpuszczalniku. Miscellę poddaje się następni# destylacji w celu oddzielenia rozpuszczalnika od oleju. Za stałej pozostałości poekatrakcyjnej, tj. śrutu, odpędza się rozpuszczalnik przez destylację z parę wodnę.

Przed ekstrahowaniem nasion często odpraaowuje się z nich na prasach ślimakowych łatwo wydzielającą się część tłuszczu; jeśli przerabiana ne-

73