a (18)

Prawo ) kanoniczne 37 (19 >4) nr 3^4

JERZY KRZYNÓWEK

GRANICE PRAEPOSITIO PRZY ACTIO EXERCIT( >RIA

Praepositio¹ przy actio exercitoria² stanowiła podstawę oc powiedzialno-

w v " *    ^    ^    ZZ~    /•*«*»« r*wni tir oliornl-łAr7» A^nrri^t oy nnwic

Pod tym określeniem należy rozumieć akt ustanowienia i powierzenia obowiązków^{1 2 3}. Możliwość sądowego działania przeciwko exi rcitorowi była uzależniona,od tego, czy działania magister navis (dalej jako m. n.) mieściły się w granicach praepositio. Jej granice określają zatem granice odpowiedzialności exercitora, dlatego juryści klasyczni poświęcili wiele uw; gi zagadnieniu limitów praepositio. Z danych źródłowych nie wyłania si( jednak obraz jednolity. Z jednej strony w praepositio mieszczą się działania m.n. o charakterze przedmiotowym, wynikające z natury loc.us praeposit onis dotyczące prowadzenia statku, z drugiej działania, które wyraźnie obj ?te aktem woli dominus precyzują zakres uprawnień m.n. poprzez wsk. zanie rodzaju negotiatio i czynności prawnych, które są m. n. dokonywać i ie może, mimo ich związku z rodzajem negotiatio. Generalne określenie zak esu praepositio znajdujemy w:

1

Praepositio było najprawdopodobniej wymieniane w klauzuli edyktalnej, jako. przesłanka odpowiedzialności exercitora za działania magister nav, r. Rekonstrukcja edyktu zob. O. L e n e 1, Das Edictum Perpetuum, Leipzig 1927, prze Iruk 1956, s. 257.

2

W związku rozwojem i intensyfikacją handlu i transporti wodnego actio exercitoria między I w.p.n.e. a III w.n.e. odgrywała doniosłą rolę w« brocie prawnym. Transport morski i śródlądowy we wspomnianym okresie stal się je lnym z głównych źródeł zysków. O roli i znaczeniu żeglugi w tym okresie por.: A. D i Porto, Impresa col!ettivaeschiavo ,,manager”in Roma antica (IIsec. a. C. - IIsec. d C.), Milano 1984 s. 170 i n.; F. De M a r t i n o, Wirtschaftsgeschichte des alten Rom Munchem 1985, tłum. z wł., s. 356 i n.; A. P a I m a L’evoluzione del naviculariato trc il I ed il II sec. w: Atti_delI’Accademia di Scienze Morali e Politiche, 86 (1976) s. 13 i n. O konstrukcji, ładowności i rodzajach statków w starożytnym Rzymie zob.: O. H ockma ryi, La navigazione nel mondo antico, Tłum. z niem., Garzanti 1988, s 104 i n.; tamże

0    rozmiarach i organizacji dowozu żywności do Rzymu, s. 112 i n.; o rozmiarach przewozu pasażerów drogą morską, s. 133 i n.; handlu artykułami lu csusowymi, s. 119

1    n.

3

Spornym zagadnieniem jest czy wystarczy sama wola domini dla ustanowienia magister navis czy też potrzebny jest także element „realny” w p< staci powierzenia obowiązków. W przypadku statku locus praepositionis stanowi navi ?, umieszczenie na nim magistra oraz jednostronne oświadczeniem woli o powierzeni t mu obowiązków rodzi skutki prawne. E. V a 1 i n o, Las „actiones adiecticae ąualita is y sus relaciones basicas en derccho romano, AHDE 37(1967), s. 357.