a (18)

R2,yM •

Prawo ) kanoniczne 37 (19 >4) nr 3^4

JERZY KRZYNÓWEK

GRANICE PRAEPOSITIO PRZY ACTIO EXERCIT( >RIA

Praepositio¹ przy actio exercitoria¹ stanowiła podstawę oc powiedzialno-

«jva wav4V4vvam    ---l-.-.    itr nVłorolzłor-7o AA/irrictor nn\)7 ?

Pod tym określeniem należy rozumieć akt ustanowienia i powierzenia obowiązków^{1 2 3}. Możliwość sądowego dziatania przeciwko exi rcitorowi była uzależniona .od tego, czy działania magister navis (dalej jako m. n.) mieściły się w granicach praepositio. Jej granice określają zatem grania odpowiedzialności exercitora, dlatego juryści klasyczni poświęcili wiele uw; gi zagadnieniu limitów praepositio. Z danych źródłowych nie wyłania się jednak obraz jednolity. Z jednej strony w praepositio mieszczą się działania m.n. o charakterze przedmiotowym, wynikające z natury locus praeposit onis dotyczące prowadzenia statku, z drugiej działania, które wyraźnie obj jte aktem woli dominus precyzują zakres uprawnień m.n. poprzez wsk: zanie rodzaju negotialio i czynności prawnych, które są m. n. dokonywać i ie może, mimo ich związku z rodzajem negotialio. Generalne określenie zak esu praepositio znajdujemy w:

1

   Praepositio było najprawdopodobniej wymieniane w klauzuli edyktalnej, jako, przesłanka odpowiedzialności exercitora za działania magister nav, r. Rekonstrukcja edyktu zob. O. L e n e 1, Das Edictum Perpetuum, Leipzig 1927, prze Iruk 1956, s. 257.

2

   W związku rozwojem i intensyfikacją handlu i transporti wodnego actio exercitoria między I w.p.n.e. a III w.n.e. odgrywała doniosłą rolę w« brocie prawnym. Transport morski i śródlądowy we wspomnianym okresie stał się je lnym z głównych źródeł zysków. O roli i znaczeniu żeglugi w tym okresie por.: A. D i Porto, Impresa collettivaeschiavo ,,manager”in Roma antica (IIsec. a. C. - IIsec. d C.), Milano 1984 s. 170 i n.; F. De M a r t i n o, Wirtschaftsgeschichte des alten Rom Munchem 1985, tłum. z wł., s. 356 i n.; A. P a 1 m a L’evoluzione del na\iculariato trc il I ed il II sec. w: Atti_dell’Accademia di Scienze Morali e Politiche, 86 (1976) s. 13 i n. O konstrukcji, ładowności i rodzajach statków w starożytnym Rzymie zob.: O.hockma ryr, La navigazione nel mondo antico, Tłum. z niem., Garzanti 1988, s 104 i n.; tamże

0    rozmiarach i organizacji dowozu żywności do Rzymu, s. 112 i n.; o rozmiarach przewozu pasażerów drogą morską, s. 133 i n.; handlu artykułami lu csusowymi, s. 119

1    n.

3

   Spornym zagadnieniem jest czy wystarczy sama wola domini dla ustanowienia magister navis czy też potrzebny jest także element „realny” w pi stad powierzenia obowiązków. W przypadku statku locus praepositionis stanowi navi ?, umieszczenie na nim magistra oraz jednostronne oświadczeniem woli o powierzeni i mu obowiązków rodzi skutki prawne. E. V a 1 i n o, Las ..actiones adiecticae qualita is y sus relaciones basicas en dereclto romano, AHDE 37(1967), s. 357.