CCF20100604002

ARYSTOTELES

wadzić epizody, przy czym należy uważać, aby były one właściwie dobrane, jak np. w przypadku Orestesa - motyw szału, który stal się przyczyną jego pochwycenia, lub mo-** ty w jego ocalenia dzięki oczyszczeniu.

O ile więc w dramatach epizody są krótkie, o tyle epopeja dzięki nim właśnie zyskuje duże rozmiary. Właściwa fabuła Odysei nie jest np. wcale długa: jakiś człowiek przebywa przez wiele lat daleko od swego domu, jest prześladowany przez Posejdona i traci wszystkich towarzyszy; tymczasem w domu zalotnicy żony trwonią jego ma-²⁰ jątek i przygotowują zamach na syna. Znękany burzami przybywa wreszcie do domu. daje się poznać, osobiście atakuje wrogów, niszczy ich, a sam wychodzi z walki cało. Taka jest właśnie istotna część Odysei, resztę stanowią epizody.

XVIII

Jedna część każdej tragedii jest zawiązaniem akcji, druga jej rozwiązaniem. Na „zawiązanie” fcfóriś] składają się zdarzenia, które często mają miejsce poza samym utworem ²⁵ i pewne wchodzące w^r jego ramy. Pozostałe należą do „rozwiązania” [/jfrfr]. Przez „zawiązanie” rozumiem tę część, która obejmuje zdarzenia od początku akcji aż do sceny poprzedzającej bezpośrednio zmianę losu w nieszczęście lub szczęście, przez „rozwiązanie” zaś to wszystko, co się dzieje od momentu zmiany losu do końca tejże akcji. Tak więc np. w Linkeusie Teodektesa¹ „zawiązanie” obejmuje

30 zdarzenia przedakcji oraz porwanie chłopca i wykrycie tego faktu przez rodziców; rozwiązanie natomiast - od oskarżenia o zabójstwo aż do końca akcji.

Istnieją cztery odmiany tragedii stosownie do liczby jej głównych składników'², o których była już mowa, a mianowicie: zawikłana \peplegmine], której istotą jest perypetia i rozpoznanie³, patetyczna, której przykładem są tragedie na temat Ajasa czy Iksjona⁴. etyczna, jak np.: Kobiety

1

Na ten przykład powołuje się Arystoteles w rozdziale XI (zob. przyp. 4). Synem Linkeusa i Hypermesiry, o którym mowa niżej, był Abas.

2

   Nic widać bezpośredniego związku między omawianą tu problematyką zawiązywania i rozwiązywania akcji a klasyfikacją typów tragedii, chyba że przyjmiemy za J. Yahlenem (Aristotelis De Arie Poetka Ober, cd. 3. Leipzig 1885), iż wspólną podstawę stanowi metabasis, czyli punkt zwrotny w przebiegu akcji, który wyraźnie wyznacza podział na część stanowiącą zawiązanie i rozwiązanie, a jednocześnie mógłby być ukrytym kryterium dokonanej tu klasyfikacji. Wymienia się tu wprawdzie jako to kryterium podstawowe składniki tragedii, ale wzmiankowane odmiany gatunkowe nie pokrywają się w pełni z jej składnikami (w rozdziale VI Arystoteles mówi o sześciu składnikach gatunkowych: fabule, charakterach, sposobie myślenia, formie językowej, oprawie scenicznej i śpiewie). Paralelę można dostrzec jedynie między „charakterem” i tragedią „etyczną” oraz - jeśli rekonstrukcja tekstu jest prawidłowa - między „oprawą sceniczną” i odmianą „widowiskową”.

3

   Perypetia i rozpoznanie są składnikami fabuły według definicji w rozdziale X i to fabuły zawikłanej. Należałoby się więc spodziewać również odmiany tragedii opartej na fabule prostej, tym bardziej że powołując się na klasyfikację tragedii taką właśnie odmianę wprowadza Arystoteles w odniesieniu do eposu (por. rozdz. XXIV. przyp. 1).

4

^J Tragedia patetyczna oparta jest na wyeksponowaniu trzeciego składnika fabuły - „patosu”, czyli naocznie pokazanego cierpienia. Poza zachowaną tragedią Sofoklcsa opartą na „cierpieniach” Ajasa, Ajas był bohaterem dramatów Karkinosa, Teodektesa i Astydamasa: Iksjon — król Lapitów z Tessalii. który za próbę zgwałcenia Hery udaremnioną przez podstęp bogini (stworzyła swoje widziadło w po-