IMG46 (4)

AMFITRION 28

spustoszyć krainę Myken i porwać trzody Elektryona. W walce polegli prawic wszyscy synowie Elektryona i Pterelaosa. z każdego rodu pozostał tylko jeden syn, z pierwszego - Likymnios. z drugiego - Eucrcs. Tafijczy-kom udało się zbiec porwawszy stada, które powierzyli królowi Elidy. PolyksenosowL Amfitrion zdołał jednak w zamian za okup odzyskać te ąjada od króla Elidy i przywieść je z powrotem do Myken. Aby pomścić śmierć synów, Elektryon zdecydował się podjąć wyprawę przeciwko Pterejaosowi i jego ludowi, Tele-bojczykom. Na czas swej nieobecności powierzył Amfi-trionowi swe królestwo oraz córkę Alkmenę, a Amfitrion zobowiązał się, pod przysięgą, uszanować dziewczynę aż do powrotu króla. Lecz Elektryon nie wyruszył na wojnę, tak jak pragnął. W momencie gdy Amfitrion zwracał mu skradzione stada, jedna z krów wpadła w szał i gdy Amfitrion, aby ją poskromić, rzucił w łeb krowy kijem, który trzymał w ręce, kij odskoczył od rogów zwierzęcia i ugodził Elektryona, zabijając go. Stenelos, zwierzchni władca, który rządził w Argos i któremu podlegało królestwo Myken, skorzystał z tego. aby wygnać Amfitriona z jego dziedzin. Amfitrion uciekł wraz-Alkmeną i Likymniosem aż do Teb, gdzie został oczyszczony z morderstwa przez króla Kreona. Ale związany przysięgą Amfitrion nie mógł poślubić Allyneny. Ta zaś nie chciała się zgodzić na małżeństwo, dopóki śmierć jej braci nie zostanie pomszczona. Dlatego Amfitrion musiał przedsięwziąć wyprawę przeciwko Pterelaosowi i Tełebojczykom. W tym celu poprosił o pomoc Kreona. Ten mu nie odmówił, ale postawił jako wstępny warunek, że Amfitrion uwolni Teby od lisa, który pustoszył kraj. Lis ten, lis z Teumessos. nie dawał się dogonić. Amfitrion poprosił wówczas o psa Pro kris, pochodzącego z Krety, który potrafił dogonić każde ścigane przez siebie stworzenie. Polowanie się rozpoczęło. Nie mogło się jednak rozstrzygnąć. Ale Zeus, aby uszanować Losy (Mojry) i znaleźć rozwiązanie, przemienił oba zwierzęta w kamienne posągi.

Spełniwszy w ten sposób postawiony przez Kreona warunek, Amfitrion uzyskał poparcie Tebańczyków przeciwko Tełebojczykom. Wraz z innymi kontyngentami (zwłaszcza z Kefalosem z Attyki, Panopeusem z Fokidy, Helejosem z Argolidy, jednym z synów Perseu-sza) spustoszył wyspę Tafos. Lecz tam stanęły mu na przeszkodzie czary. Miasto Tafos było nie do zdobycia, dopóki żył Pterelaos, a życie Pterelaosa związane było ze złotym włosem ukrytym w jego czuprynie. Tymczasem córka Pterelaosa, Komajto, zakochała się w Amfi-trionie i ucięła ten nieszczęsny włos na głowie swego ojca. Pterelaos umarł i Amfitrion mógł zawładnąć całym terytorium Telebojczyków. Następnie skazał Komajto na śmierć i powrócił do Teb wraz z łupem. Właśnie podczas jego nieobecności Zeus przybrawszy postać Amfitriona zjawił się u Alkmeny i uzyskał to, o co na próżno prosił sam Amfitrion (-* Alkmena. Herakles). Tejże nocy, gdy Alkmena poczęła z Zeusem Heraklesa, powrócił Amfitrion i spłodził Ifiklesa. Gdy Amfitrion dowiedział się od wróżbity Tejrezjasza o mimowolnej niewierności swej żony, chciał ją początkowo ukarać, ale Zeus powstrzymał go od tego (-* Alkmena). Pojednany z żoną Amfitrion zajął się wychowaniem Heraklesa, ucząc go powozić rydwanem. Opowiada aę również, że aby sprawdzić, który z chłopców jest jego synem, a który Zeusa, wpuścił do dziecięcego pokoju dwa duże węże. lfikles przestraszył się, lecz

Herakles, który miał wówczas dziesięć miesięcy, zadusił węże. W ten sposób ujawniło się ludzkie pochodzenie -* Ifiklesa i boskie pochodzenie Heraklesa. Inna wersja podąje, że te dwa węże nasłała Hera. Później,gdy Herakles zabijając nauczyciela muzyki, Linosa, ujawnił gwałtowność swego charakteru, Amfitrion, obawiając się, aby nie spotkał go podobny los, w razie gdyby sprzeciwił się dziecku, wysłał go na wieś do pilnowania wołów. Tam właśnie heros zabił lwa, który napadał stada Amfitriona w górach Kitajronu. Sam Amfitrion zginął walcząc u boku Heraklesa w bitwie, którą z pomocą herosa prowadzili mieszkańcy Teb przeciwko Minyom, mieszkańcom Orchomenos, miasta sąsiadującego z Tebami (— Erginos, Herakles), os

Apd. Bibl. II 4, 6 n.; Hes. Seul. 11 n.; 79n.; Tzct. in Lyc. 932; E. HF 16 n.; Paus. IX 19, I; Ant. Lib. 41; Ov. Met. VII 762 n.; Hdt. V 59; Paus. I 37. 6; Plaut. Amph. passim; Hyg. Fab. 30; Theoc. XXIV; D. S. III 67,2.

AMF1TRYTA (’Ap<piTp(Tą) - królowa Morza, „Ta, która otacza świat". Jest jedną z córek Nereusa i Doris, które zwą nereidami. Ona właśnie przewodzi chórowi swych sióstr. Raz, gdy tańczyła wraz z nimi nieopodal wyspy Naksos, ujrzał ją Posejdon i porwał. Opowiadają również, że Posejdon kochał się w niej od dawna, ale powodowana wstydem dziewczyna opada się mu i ukryła w głębinach Oceanu aż poza Słupami Heraklesa. Odnaleziona przez delfiny, została przez nie przyprowadzona w uroczystym orszaku do Posejdona, który ją poślubił. Była dla boga morza tym, czym Hera dla Zeusa, a Persefona - dla boga zmarłych. Chętnie ją przedstawiano otoczoną licznym orszakiem bóstw morskich, os

Od m91; XU60 etc.; Hes. Th. 243; Apd. BibL 12,7; 2; 4,6; Schol. in Od 10 91; Hyg. Astr. O 17.

AMPELOS CAprceAoę) - imię to oznacza szczep winny; był ulubieńcem Dionizosa. Był synem satyra i nimfy. Bóg ofiarował mu w prezencie winną latorośl, która zwisała obciążona gronami z gałęzi młodego wiązu. Młodzieniec chciał zebrać owoce, wdrapał się na ten młody wiąz, ale spadł z niego podczas zrywania owoców i zabił się. Dionizos przemienił go w gwiazdozbiór. os

Ov. Fast. ID 407 n.; Nonn. X 175 n.

* AMULTUSZ - piętnasty król Alby, syn Prokasa i brat Numitora. Przed śmiercią Prokas podzielił na dwie części królewski spadek: z jednej strony skarby, a z drugiej - królestwo. Numitor wybrał królestwo, Amu-liusz, mając oparcie w bogactwach, które mu przypadły, bez trudności wypędził brata i zajął jego miejsce. Mimo całej swej ostrożności nie był w stanie zapobiec temu, że jego bratanica, Rea, wydała na świat dwóch bliźniaków Romulusa i Remusa, którzy w końcu strącili go z tronu, zabili i zwrócili władcę swemu dziadkowi -*• Numitorowi.or

Plut. Rom. 3; Liv. I 3; D. H. I 71.

AMYKE ('ApÓKi)) - córka króla Cypru, Salaminosa. Założyła kolonię Cypryjczyków w Antiochii nad Oron-tesem i tam poślubiła Kasosa, syna Inachosa, który przywiódł tam kolonię Kreteńczyków. Tam zmarła i

29

/ostała pochowana nie opodal miasta, w miejscu zwanym Amyke.oj

Miii. p. 198b.

AMYKOS (“Apuicoę) - olbrzym, syn Posejdona i król Bebryków w Hitynii. Z natury dziki, był wynalazcą boksu i pięściarskich „rękawic”. Napadał na cudzoziemców przybijających do brzegów Bitynii i zabijał ich uderzeniami pięści. Gdy Argonauci wylądowali w jego kraju, natknęli się na Amykosa, który wyzwał ich do walki. Polydeukes (Pólluks) przyjął wyzwanie i rozpoczęła się walka. Mimo swego wysokiego wzrostu i brutalnej siły olbrzym został zwyciężony dzięki zręczności i zwinności herosa. W walce tej stawką byli sami walczący: jeśli Amykos byłby odniósł zwycięstwo, miał zabić swego przeciwnika; ale Polydeukes pokonawszy przeciwnika zadowolił się jedynie uzyskaniem od Amykosa obietnicy, że w przyszłości uszanuje cudzoziemców. Zobowiązał go do tego uroczystą przysięgą, os

A. R. II 1 n.; Apd. Bibl. I 9, 20; Hyg. Fab. 17; Thcoc. XXII 27 n.

AMYMONE ('Apupo>vn) -jedna z pięćdziesięciu córek króla Danaosa. Matką jej była Europa. Gdy -» Danaos wraz ze swoimi dziećmi opuścił Libię, Amy-mone mu towarzyszyła. Osiedliła się z nim w Argos. Ale kraj ten był bez wody wskutek gniewu Posejdona, który niezadowolony był z przyznania tej krainy Herze. Chciał bowiem mieć ten kraj tylko dla siebie. Gdy Danaos został królem Argos, wysłał swoje córki na poszukiwanie wody. Amymone wyruszyła więc tak jak i jej siostry, a gdy zmęczyła się drogą, zasnęła w polu. Gdy spała, niespodziewanie zjawił się satyr i usiłował ją zgwałcić. Dziewczyna wezwała na pomoc Posejdona. Bóg zjawił się i jednym uderzeniem trójzęba przepędził satyra. Amymone pozwoliła Posejdonowi na to, czego odmówiła satyrowi. Trójząb zaś uderzył w skałę i wytrysnęło w tym miejscu potrójne źródło. Według innej wersji, zakochany w Amymone Posejdon po przyjściu jej z pomocą wyjawił istnienie źródła Leme. Amymone miała z Posejdonem syna, herosa Nauplio-sa. os

Apd. Bibl. ni,4 n.; Ov Am. I 13; Paus. U 15.4; Hyg. Fab. 169; A. niezachow. dramat satyrowy; por. Schol. in //. IV 171. Por. F. Brommer. Alh.Mht. 1938-1939, s. 171-176.

ANAKSAGORAS ('Ava£cryópaę)—syn Megapente-sa. Sam Megapentes był synem Projtosa, króla Argos, i po nim objął panowanie (tab. 36). Według wersji przekazanej przez Pauzaniasza i Diodora, właśnie za panowania Anaksagorasa, a nie za jego dziadka, Projtosa, doszło do zbiorowego obłąkania kobiet argi-wskich, obłąkania, z którego wyleczył je -¹* Melampus. Jako zapłatę Anaksagoras podarował Melampusowi jedną trzecią swego królestwa, drugą część ofiarował bratu Melampusa, Biasowi, a trzecią zatrzymał dla siebie. Jego potomkowie, Anaksagorydzi, panowali na tych samych zasadach aż do czasu, gdy syn Stenelosa, Kylarabes, złączył pod swą władzą na nowo całe królestwo Argos. Ostatni bowiem z potomków Melampusa, -* Amfilochos, po powrocie z wojny trojańskiej poszedł na wygnanie. Wśród potomków Biasa, ostatni z rodu, Kyanippos, syn Ajgialeusa (lub według innych jego młodszy brat, -» tab. 1) umarł bezdzietnie. Sam

ANCHIZES

Kylarabes umarł bezpotomnie, a Argos zostało zagarnięte przez syna Agamemnona, -* Orcstesa, w tym samym czasie co Sparta, os

Paus. 0 18,4 n.; O. S. IV 68.

ANAKSARETE (*Ava§apfexT]) - młoda Cypryjka, ze szlachetnego rodu potomków Tcukrosa, założyciela Salaminy Cypryjskiej. Pewien młodzieniec z tej wyspy, imieniem Ifis, był w Anaksarete beznadziejnie zakochany. Lecz ona była wobec niego okrutna. Z rozpaczy Ifis powiesił się na drzwiach domu, w którym mieszkała Anaksarete. Nie zrobiło to na niej większego wrażenia. Gdy pod jej oknami przechodził kondukt pogrzebowy, Anaksarete z czystej ciekawości chciała przyglądać się temu, zwabiona dużym zbiegowiskiem ludzi, których ściągnęło to samobójstwo, i lamentami dochodzącymi z całego miasta, przejętego tym tak tragicznym zajściem. Wówczas Afrodyta oburzona nicczutością Anaksarete przemieniła ją w kamienny posąg, nadając jej pozę, jaką ta przyjęła przy wychylaniu się przez okno. Posąg ten, zwany Venus Prospiciens, Wcnus-która-patrzy-przed-siebie, został umieszczony w świątyni w Sala minie Cypryjskiej, os

Ov. Met. XIV 698 n.; por. Ant. Lifa. 39. gdzie opowiedziano spokrewnione podanie, którego bohaterami, także Cypryjczykami, są Arkcolon i Aisinoe, córka władcy Salaminy.

ANANKE (NECESSITAS - KONIECZNOŚĆ) -personifikacja bezwzględnego przymusu i siły zniewalającej do podporządkowania się wyrokowi przeznaczenia, była bóstwem „uczonym”. W Grecji występowała pod imieniem Ananke jedynie w teogonii orfickiej, gdzie wraz ze swą córką. Adrasteją, uchodziła za piastunkę małego Zeusa. Ona sama była córką Krono-sa, podobnie jak i Sprawiedliwość (Dike). Jej dziećmi byli -* Ajter (Eter), Chaos i Erebos.

Konieczność pojawia się w filozoficznych konstrukcjach kosmogonicznych i metafizycznych. Na przykład w platońskim micie przytoczonym w Państwie Ananke jest matką -* mojr. Z czasem, zwłaszcza w wierzeniach ludowych, Ananke stała się boginią śmierci: Konieczność śmierci. Ale u poetów, szczególnie u tragików, pozostała ucieleśnieniem Siły najwyższej, której muszą ulegać nawet bogowie.

W Rzymie Ananke stała się Koniecznością (Necessi-tas), poetycką alegorią, która - jak się zdaje - nie miała samoistnego bytu i występowała tylko w literackich aluzjach, mb

Orph. fragm. 36(Abel); Orph. Arg. 12 n..Siob. 149; 4,4 n.; PL/t. X617 c n.; A. Pr 517; E. Hel. 513; Hor. Carm. I 35. 17 n.

* ANCHEMOLUS - syn Rojtosa, króla italskiego plemienia Mamiwiów (miasto w kraju Marsów, w Italii środkowej, nad brzegiem Jeziora Fucyńskiego). Był kochankiem swojej macochy, Kasperii. Gdy Rojtos dowiedział się o tym, chciał zabić syna, ale ten uciekł i schronił się u Daunusa. ojca Tumusa. Anchemolus walczył u boku T umusa w wojnie przeciwko Eneaszowi i zginął w walce, os

Vh|. Aen. X 388 n.; Scrv. ad ląc. cytujący Avienusa i Aleksandra Polyhistora.

ANCHIZES fAwtonę)- ojciec Eneasza i syn Kapysa i Temiste (tab. 7). Zakochała się w nim Afrodyta, która ujrzała go, gdy pilnował trzód na Idzie, niedaleko Troi. Aby uzyskać jego miłość. Afrodyta