kem13

1

1

26

Alwis

równo podzielić się odziedzic zonym złotem i realizując ten zamiar każdy zabierał go tyle, ile zdołał zmieścić w ustach.

ALWIS (Alvis$ - „Wszechwiedzący”), mądry karzeł, tytułowy bohater staroeddaicznej Pieśni Alwisa przypuszczalnie powstałej najwcześniej w połowie XII w. Dla bogów wykonał jakiś, właściwie zupełnie nieznany pancerz, za co przyrzeczone) mu rękę córki —> Thora, —> Thrud (jej imienia w tekście pieśni nie wymienia się, a zakochany karzeł określa dziewczynę jako Świetlaną, fagrglóa)_t Wszystko to zdarzyło się pod nieobecność Thora i nie był on zadowolony z przypadkowego zięcia. Gdy narzeczony nocą zjawił się po pannę młodą, bóg podstępnie zadał szereg pytań mających niby sprawdzić wiedzę karła. Pytania dotyczyły różnic między językami ludzi, —» Asów, —> Wanów, —> Jol u nów, —» alfów i —> karłów, w rzeczywistości jednak Thor chciał zyskać na czasie wiedząc, że gdy słońce wzejdzie, Alwis zmieni się w kamień, taki bowiem los czekał wszystkie karły, jeśli padło na nie światło dzienne.

Mit o niezwykłym dla Thora rodzaju walki (intelektualnej, a nie zbrojnej; por. —> Odi-na w „pojedynku” z —> Walthrudnircm) jest zapewne próbą uzupełnienia militarnej funkcji społecznej mądrością, tj. cechą pierwotnie właściwą tylko kapłanom. Oryginalność mitu podkreśla fakt, że zupełnie wyjątkowo przeciwnikiem Thora jest tu karzeł, a nie - jak zwykle - olbrzym (zob. Jolu nowie).

Przekonanie o istnieniu różnych języków u bogów i ludzi żywili także Grecy, Hetyci i Celtowie, wedle zaś przekonań Irańczy-ków inną mową posługiwali się bogowie i inną demony. Słownikowe zestawienia w Pieśni o Alioisie interpretuje się jednak również jako przykłady językowej tabuiza-tji stosowanej przez myśliwych i rybaków, a nawet jako poetycką zabawę.

R. Meissner, Die Sprać kr der Got. ter, Riesen und Zwerge hi den Ahissmal, „Zcitschrift (lir dcutsches Al ter tum” 1924,61.

ALWITR, HeRWÓR AlWITR (Alwtr, ller-vqr Alvi.tr), —> walkyria, córka króla Hlód-wera. Wraz z siostrą, —» Swanhwit, i przyjaciółką, —» Olrun, w łabędziej postaci pr zebywała nad Ulfsjarem (Ulfsjdr - „Wilcze Jezioro”) w Ulfdalirze (Ulfdalir- „Wilcze Doliny”). (idy dziewczyny do kąpieli zrzuciły ptasie pióra, został) pojmane przez —> Wó-lunda, —> Slagfinna i —» Egila², którzy je poślubili. Alwitr została żoną Wólunda i podarowała mu swój złoty pierścień. Trzy pary małżeńskie żyh' szczęśliwie siedem zim, podczas ósmej przyjaciółki zaczęły się nudzić, a dziewiątej zbiegł)* od mężów i ponownie zostały walkyriami. Powrót dziewcząt do pół-boskiego statusu oznacza, że ich związek z mężczyznami miał „biały” charakter, co zr esztą zdaje się potwierdzać brak wzmianki

0    jakimś potomstwie którejś z par.

Imię Alu itr pozostaje w związku z ąlpt „łabędź”, natomiast Hervqr wywodzi się od *Harivara - „Patronka Wojsk”.

AmLODI (Amlódi), duński władca (ko-nung), z którym związany jest niejasny środek poetycki (kenningj oznaczający morze, Amlóóa meldrlid „żarna Amlodiego”. Pół-nocnogermańska tradycja o Amlodim znana jest tylko z Czynów Duńczyków Saksona Gramatyka: młodzieniec o imieniu Arnie-thus (zlatynizowana forma od Amlódi) udawał szaleńca, by dokonać zemsty na stryju, który zabił mu ojca, poślubił jego matkę

1    zagarnął jego królestwo. Historia ta za francuskim pośrednictwem dotarła do Anglii i stała się podstawą Hamleta Szekspira.

AMMA: zob. Afi i Amma.

ANDHRIMNIR (Andhrimnir), boski kucharz w —> As&ardzie, stolicy —> Asów. W kotle zwanym Eldhrimnir (Eldhrimnir; por. kocioł —» Agira) codziennie dla poległych wojowników, —> einherjów, gotował mięso niebiańskiego dzika —» Sahrimnira.

ANDLANG: zob. kosmologia.

ANDWA R ANAUT (Andvaranautr „ [ W Jasność] Andwariego [Powodująca] Nieszc zęście” albo „Dar Andwariego”), jedno z arcydzieł jubilerskiej sztuki —» karłów, wspaniały złoty pierścień (hringr), może naramien-ny, będący częścią olbrzymiego skarbu należącego niegdyś do —» Gusta, a później strzeżonego przez —> Andwariego (zob. skarb Niflungów). Skarb zabrał —> Loki, ale strażnik ukrył Andwaranaul. Gdy jednak został zmuszony do oddania także i pierścienia, całe złoto obłożył klątwą, której skutkiem była śmierć każdego właściciela. Na krótko w posiadanie Andwaranaul u wszedł —> Odin, ale gdy bogowie płacili okup za zabitego —> Otrą pokrywając jego wydrzą skórę złotem, nie zdołali zasłonić jednego wąsa i Odin - dla wypełnienia warunków okupu - musiał oddać pierścień. Jego kolejnymi właścicielami byli: —> Hreidmar, —> Fafnir, —> Regin, -» Si-gurd, —> Brynhild (niewątpliwie późniejszy dodatek) i —» Gudrun (zob. Budli), która na dworze —> Atlego² owinęła Andwaranaul w wilczą sierść i jako ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem wysłała brac iom, —> Gun-narowi i —» Hógniemu~. Można sądzić, że dołączyli oni pierścień do reszty skarbu, który zatopili w Renie przed swoją ostatnią wyprawą.

ANDWARI (Andvari - „Ostrożność”), syn Oinna, karzeł (ciemny —> alf) ze —> Swart-alfheimu, podziemnej krainy —> karłów. Zdaje się, że swoje domostwo miał we wnętrzu jakiejś skały (por. Sweigdir), ale z wyroku —» nom żył pod postacią szczupaka w Andwaralorsie (Andvarafors - „Wodospad Andwariego”), gdzie strzegł olbrzymiego, złotego skarbu —> Gusta, później określanego jako —» skarb Niflungów. —> Loki schwytał Andwariego w sieć pożyczoną od -» Ran i zmusił go do oddania złota potrzebnego bogom do zapłacenia okupu za zabitego —» Otrą. Nie jest wykluczone, że warunkiem przejęcia skarbu przez Lokie-go było pokonanie Andwariego w uczonej dyspucie przypominającej debatę —> Celina z —» Wałthrudnirem; tak można chyba sądzić z dwóch wysoce zagadkowych strof staroeddaicznej Pieśni o Reginie na pewno pochodzących z jakiegoś innego, zaginio-

Der Ooldsschalz wm Siddensee, Peter Paulsen, Kiel-Leipzig 1936. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu. Rcpr. L. Borowski/Agencja Archiwum

Złota zapinka z Hornelund (Dania)

nego tekstu. Jakkolwiek jednak było, karzeł ukrył przed zwycięzcą wspaniały pierścień —> Andwaranaut, ale gdy ostatecznie zabrano mu i ten klejnot, rzucił na złoto klątwę, powodując nią ciąg wielkich nieszczęść i straszliwych zbrodni.

W trądy cj i południowogermańskiej (Pieśń o Nibeiungach) odpowiednikiem Andwariego jest Albrich (Alberich, Alberyk ze stwniem. alb „elf” + śrwniem. rich[e] „władca elfów”; zob. alfy), pokonany przez Sifrida (—»Sigurda) karzeł z Nibelungii (tj. Skandynawii), pierwszy właściciel cudownej, zwielokrotniającej siły narzutki--niewidki i strażnik skarbu Nibelunga Starszego. W średniowiecznej literaturze francuskiej Albrich występuje jako mądry i urodziwy, choć garbaty karzeł Auberon (pieśń pt. Iluon de Bordeavx.; XIII w.), który w szesnastowiecznej literaturze angielskiej pojaw ił się jako Oberon, król elfów.

Przynoszący nieszczęście skarb znany jest także z Beowulfa, staroangielskicgo poematu epickiego: tytułowy bohater ginie odbierając go strażnikowi-smokowi. Osobliwe płaszcze czyniące użytkownika niewidzialnym (por. płaszcz Odina) są częstym atrybutem irlandzkich bogów, bohaterów i mieszkańców siclów, tj. wzgórz będących światem zmarłych.