kem85

ORWAR-ODD 168

ORWAR-ODD (Qrvar-Oddr - „Odd Strzelny”), Norweg z Halogalandu, tytułowy bohater napisanej w XIII w. Sagi o Órwar-Od-dzie. W młodości wieszczka He id (He i dr - „Wieszczka”) przepowiedziała mu śmierć spowodowaną przez jego własnego konia, Faksiego (Faxi- „Grzywacz”), więc zabił rumaka i pogrzebał go głęboko. Podróżował po świecie, ale po trzystu latach wrócił do ojczyzny i zmarł ukąszony w siopę przez żmiję, która wypełzła z czaszki Faksiego.

Motyw śmierci spowodowanej przez martwego wierzchowca jest szeroko znany w całej Fu ropie. Szczególnie mocno utrwalił się w Rosji, gdzie - najpewniej za pośrednictwem Waregów - wszedł w zmitologizowaną biografię Olega (ze stnord. Helgi) Wieszczego z rodu Ruryka, pierwszego historycznego władcy Rusi Kijowskiej (882-912).

). 1 kurnika, Olegs Tod durch die Schlange. Zn dnem Erzahlmotw, „Dic Weil der Slaven” 1960, 5.

ORZEŁ: zob. ptaki.

OSKOPNIR: zob. Uskopnir.

OTR (Otr - „Wydra”), syn —> Hreidmara, brat —» Fafnira, —> Regina oraz —> Lyng-heid i Lofnheid. Wcielony w wydrę łowił ryby w Andwaraforsie (Andvarajors - „Wodospad —» A n dwa r i ego") i tam, spożywającego łososia, ujrzeli go wędrujący po świecie —> Odin, —> Hónir i —> Foki. Rzuconym ka-mieniem Loki zabił wydrę i znalazł powód do chlubienia się dubletem, bowiem jego łupem padł także łosoś. Zaopatrzeni w jadło bogowie zaszli do pobliskiego domostwa Hreidmara i poprosili o gościnę ujawniając swoje zapasy. Gospodarz rozpoznał w martwej wydrze własnego syna, więc wspierany przez Fafnira i Regina zaatakował przybyszów i związał ich. jeńcy zaproponowali wykup, a Hreidmar zażądał złota w takiej ilości, że wypełni ono wewnętrzną st ronę skóry wydry, a nadto dokładnie pokryje jej futro.

Na rozkaz Odina Foki udał się do An-dwaraforsu i pożyczoną od —» Ran siecią pojmał Andwariego, a następnie zmusił go do oddania całego posiadanego skarbu.

Odin zachował sobie pierścień —» Andwa-ranaut , ale ostatecznie, dla dopełnienia warunków wykupu, musiał nim przykryć wąs Otra-wydry; stąd pochodzi kenning oznaczający złoto: otrgjąld - „wykup za wydrę '.

OTTAR (Óttar), O słabo znany bohater, prawdopodobnie Norweg, syn Innsteina i kapłanki llledis zwany heirnski („Głupi”), co, być może, odnosiło się do początkowo nie nazbyt rozgarniętego młodzieńca, który na skutek nadzwyczajnego wyda>zenia (np. boskiej interwencji) stawał się wielkim herosem (por. Helgi¹). Niestety, nic nie wiadomo nie tylko o dzieciństwie i młodości Ol lara, a zatem i konkretnych przyczynach obdarzenia go charakterystycznym przydomkiem, ale i o jego bohaterskich (militarnych?) w yc z y nac h.

Wiadomo natomiast, że osobliwie czcił —> Freyję, dla której wzniósł kamienny ołtarz (hąrgr) i obficie spryskiwał go krwią zwierząt ofiarnych (zob. kulty publiczne), /ostał kochankiem (fridilD bogini, a ona ukrywała go pod postacią oclyńca i zaprzęgała do swego wozu (zob. 1 łildiswini). Kiedyś poszedł o jakiś zakład z nieznanym bliżej Angantyrem, przy czym stawką był dziedziczny, niewątpliwie królewski majątek. Do wygrania potrzebna mu była biegła znajomość własnej genealogii, więc Freyja zwróciła się do —> Hyndli z prośbą o przypomnienie rodowodu i zażądała podania kochankowi „napoju pamięci” (w związku z tym przydomek Głupi może trzeba rozumieć jako „nie mający wiedzy potrzebnej do zwycięstwa”). Niechętna Freyji I lyndla przyrządziła ów napój w postaci magicznego piwa (zob. magia), ale wmieszała doń złorzeczenia i truciznę, które bogini zneutralizowała swoją mocą.

Opowiadająca o kłopotach Ottara Pieśń Hyndli pochodząca z X-XII w. (ale zachowana w sporządzonym u schyłku XIV w. rękopisie Księgi z Flaley) i włączana w staroedda-'iczny korpus sugeru je, że bohater należał do rodu -» I lalfclana. Ze względu na osiemnastu synów praprzodka poziom genealogicznej komplikacji musiał być bardzo wysoki, więc biegła orientacja w rodowodzie do-

Patroni Islandii

Wikmgertind N<rrmanm, Karl Theodor Strasscr, Hamburg 1928. Ze zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu.

Repr. L. Berowski/Agcncja Archiwum

169

prawdy wymagała nadludzkiej interwencji (mocno uszkodzony tekst wylicza około 70 imion). Być może jednak Pieśń - jak się czasem uważa - całkowicie pomieszała ze sobą rody norweskie i islandzkie, a na dodatek wrzuciła w nie także gockich Amalów, bur-gundzkich —> Gjukungów, frankońskich -> Wolsungów i postacie wymyślone, więc jest popisem fantazji albo pseudoerudycji. Tak czy inaczej dwunasto- i trzynastowieczne prawa norweskie, istotnie, nakazywały stronom w sporach dokumentowanie daw-ności swoich praw do ziemskich posiadłości głęboko wstecz, „aż do czasów, gdy [zmarłych] grzebano w pogańskich kurhanach”.

© Władca Swejów (Szwedów) z dynastii Ynglingów (zob. Yngwi¹), syn —> Egila ’ i jego następca na tronie w —» Uppsali. Nie zamierzał płacić Duńczykom obiecanej przez ojca daniny za pomoc w pokonaniu —» Tun-niego, więc zagniewany Frodi Śmiały zaatakował i /.łupił Szwecję. Następnego lata najeźdźca wyprawił się na Wschodnią Krainę (austwegr, dosł. „Wschodnia Droga”, tj. tereny leżące na wschód od Skandynawii), a gdy Ofiar dowiedział się o nieobecności wroga w kraju, natychmiast uderzył na Danię i, choć miał tylko jeden okręt bojowy, wziął srogi odwet za swoją ubiegłoroczną klęskę. Dwaj jarlowie Frocłiego, Wótt i Fast i, zebrali jednak wojsko i pokonali Szwedów w morskiej bitwie w Limafjordzie (dziś Lim Fjord). Ottar padł w walce, a zwycięzcy porzucili jego ciało na jakimś nadbrzeżnym kurhanie, oddając je na żer drapieżnym ptakom i dzikim zwierzętom. Ku większemu pohańbieniu wroga uczynili z drewna wronę (kraka) i posłali ją do Uppsali mówiąc. że szwedzki konung nie jest więcej wart, niż to ptaszysko. Odtąd zaczęli też Ot tara pogardliwie nazywać „wendilską wroną” (vendilkrdka). Na tronie w Uppsali zasiadł syn niefortunnego władcy, —> Adils.

Thjodolf z U w inu w Wyliczeniu Ynglingów za miejsce ostatniej bitwy Ol tara uważał Vendill (obecnie Vendsyssel), ale dziś sądzi się, że słynny skald pomylił Yendill w Danii i Yendel w szwedzkim Upplandzie, gdzie znajduje się stary kurhan, współczes-

Hełm z Yendel (Uppland, Szwec ja) ny trzem uppsalskim tzw. kopcom królewskim (zob. Aun). YV miejscowej tradycji grobowiec ten nie tylko konsekwentnie łączy się z Ottarem, ale i wprost nazywa „kurhanem Ottara”; zwraca się też uwagę na bardzo stare przezwisko wendelczyków - „wrony”.

PATRONI ISLANDII, bohaterowie fragmentu Sagi o Olafie Tryggwasonie, opowiadającego o nienawiści między Island-czykami i konungiem duńskim Haraldem Sinozębym (zm. ok. 985 r.). Swego czasu u brzegów* duńskich rozbił się islandzki okręt, Duńczycy zaś - pod wodzą namiestnika konunga, niejakiego Birgira (Birgir - „Pomocnik”) - zagrabili cały ładunek traktując go jako majątek wyrzucony przez morze. Wówczas na Islandii ustanowiono prawo nakazujące każdemu mieszkańcowi ułożenie strofy obraźliwego wiersza (nić, mdmsa) na Haralda. Natchnieni poetycką weną wyspiarze dali pełny upust swoim uczuciom wobec Sinozębego, a przynajmniej jeden fragment tego prawdziwie narodowego utworu był szczególnie obelżywy:

I depcząc w postaci Sleipnira ugory Mórnirowe, I larald Całkiem oklapł, żołdak,