Obraz

Form ul/ Radbrucha

Formuły Radbrtu lu¹'¹. W praktyce niemieckich sądów tego okresu zdarzały się jednak orzeczenia, w których mamy do czynienia z zupełnie Odmienną argumentacją. W 1947 r. Sąd Rejonowy {Amisge-richt) w Grevenbriick uchylił nakaz aresztowania denuncjanca, uzasadniając to tym, że ustawa nr 10 jest sprzeczna z zasadą nullapoena sine lege. Sąd Krajowy {Landesgencht) w Siegen utrzymał w mocy to postanowienie z następującą argumentacją: „Należy jej [tj. zasadzie nulla poena sine lege - J. Z.] przyznać najwyższą rangę prawną i moralną. Można ją określić po prostu jako prawo natur)⁷. Sąd rozważył wiele argumentów - pozostają one w zgodzie z linią wywodów dra Freiherr von Hodenberga w SJZ 1947 s. 113 i n. - że właśnie teraz, kiedy w Niemczech zmierza się do rozwoju państwa prawa, należy [...] strzec tej zasady”²⁰. Gwoli prawdy trzeba jednak powiedzieć, że w orzecznictwie sądów niemieckich końca lat 40. takie stanowisko było zdecydowanie odosobnione. Stąd też Wyższy Sąd Krajowy (Oberlandesgericht) w Hamm, który w-tej sprawie wydał ostateczne orzeczenie, zdecydowanie skrytykował postanowienia obu. sądów niższych instancji, uznając, iż jest dokładnie odwrotnie- dopiero postawienie przed sądem osoby oskarżonej o denuncjację czyni zadość wymogom sprawiedliwości, a zasada nulla poena sine lege nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującej normy prawnonaturalnej²¹.

Wiosną 1948 r. rozpoczął działalność Sąd Najwyższy dla StreTy Brytyjskiej (Oherster Gerichtshoffiir Brińsche Zonę), który był zalążkiem przyszłej niemieckiej najwyższej instancji sądowej - funkcjonował on do jesieni 1950 r., a od 1 października 1950 r. prowadzone przez niego sprawy przejął Federalny Sąd Najwyższy²², jednym ^{1 2 3 4 5}

........

Recepcja formuły Radbrnchu w

z głównych zadań tego organu było orzekanie w sprawach wyn jących z ustawy nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli i w związku z rym w swoich orzeczeniach odnosił się on wielokrotnie zarówno do problemu istoty inkryminowanych w mej czynów, jak i problemu jej wstecznego działania. W uzasadnieniach poszczególnych wyroków nietrudno dostrzec retorykę charakterystyczną dla formuły Rad-brucha, ponieważ opierają się one na koncepcji ustawowego bezprawia⁶. Tytułem przykładu przytoczmy dwa typowe rozstrzygnięcia. ^ wyroku z 15 listopada 1949 r. sąd stanął na następującym stanowisku: „Wykroczenie przeciwko zasadom ludzkości pozostaje karalnym bezprawiem także wówczas, gdy było dozwolone, wspierane lub powodowane przez państwo [...]. Ustawa nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli wychodzi z założenia, iż te zasady ludzkości obejmujące istotę prawa nie mogą być zmienione przez ustawy wewnątrzpaństwowe i ich stosowanie”⁷. Z kolei w wyroku z 4 maja 1948 r., w jednym ze swoich pierwszych orzeczeń, sąd odniósł się do problemu zakazu retroakcji prawa karnego: „Wsteczne karanie jest niesłuszne, jeśli czyn w chwili jego popełnienia nie tylko nie był sprzeczny z pozytywną normą prawa karnego, lecz także z prawem moralnym. W przypadku przestępstw przeciwko ludzkości nie może być o tym mowy. Według stanowiska wszystkich moralnie wrażliwych ludzi dopuszczono się ciężkiego bezprawia, którego ukaranie jest obowiązkiem państwa prawa. Następcze spełnienie tego zaniedbanego obowiązku w drodze wstecznych ustaw odpowiada sprawiedliwości.^Nie oznacza to także naruszenia bezpieczeństwa prawnego, lecz przywrócenie jego podstaw i założeń. Zabezpieczanie bezprawia nie jest zadaniem bezpieczeństwa prawnego”⁸.

Jest rzeczą bardzo charakterystyczną dla dyskusji tamtego okresu, że w cytowanym wyżej orzeczeniu Sądu Krajowego w Siegen - na poparcie tezy o prawnonaturalnym charakterze zasady nulla

1

+9 Zob. E. Buchliolz-Sdiuster, jvv., s. 68 i n., i podane carn przykłady orze

2

czeń.

3

   LG Siegen, Monacschrift Fur Deucsches Rechc 1947, s. 204.

4

   OLG Hamm, Monacschrifc fur Deucsches Red u 1947, s. '205-

5

   Buchhoiz-Schuster, j\v., s. 52, przyp. 97, oraz C. Laage, Die Auseimnder-

j.-,,, ferrlffdci metzlichen Unrechts mch 1945, Krirische (usriz

6

   C. Laage, jw., s. 414 i n.

7

   Tamże, s. 415, przyp. 63.

8

   E. Buchholz-Schuscer, Rechtspbilosophiscbe l.ryjtimation der Rechtsjmmsnacb