Obraz

formuły Radbrucha¹. W praktyce niemieckich sądów tego okresu zdarzały się jednak orzeczenia, w których mamy do czynienia z zupełnie odmienną argumentacją. W 1947 r. Sąd Rejonowy (Amisge-richt) w Gievcnbruck uchylił nakaz aresztowania denuncjanca, uzasadniając 10 tym, że ustawa nr 10 jest sprzeczna z zasadą mdląpoena sine lege. Sąd Krajowy (Landesgericht) w Siegen utrzymał w mocy to postanowienie z następującą argumentacją: „Należy jej [tj. zasadzie nulla poena sine lege - J. Z.] przyznać najwyższą rangę prawną i moralną. Można ją określić po prostu jako prawo natury. Sąd rozważył wiele argumentów - pozostają one w zgodzie z linią wywodów dra Freiherr von Hodenberga w SJZ 1947 s. 113 i n. - że właśnie teraz, kiedy w Niemczech zmierza się do rozwoju państwa prawa, należy [...] strzec tej zasady”^{2 3 4}. Gwoli prawdy trzeba jednak powiedzieć, że w orzecznictwie sądów niemieckich końca lat 40. takie stanowisko było zdecydowanie odosobnione. Stąd też Wyższy Sąd Krajowy (Oberlandesgericbt) w Hamm, który w-tej sprawie wydał ostateczne orzeczenie, zdecydowanie skrytykował postanowienia obu sądów niższych instancji, uznając, iż jest dokładnie odwrotnie - dopiero postawienie przed sądem osoby oskarżonej o denuncjację czyni zadość wymogom sprawiedliwości, a zasada nulla poena sine lege nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującej normy prawno naturalnej²-¹,.

Wiosną 1948 r. rozpoczął działalność Sąd Najwyższy dla Strefy Brytyjskiej (Oberster Gerichtshoffiir Britische Zonę), który był zalążkiem przyszłej niemieckiej najwyższej instancji sądowej - funkcjonował on do jesieni 1950 r., a od 1 października 1950 r. prowadzone przez niego sprawy przejął Federalny Sąd Najwyższy⁷². Jednym

) .

)

/

Recepcja formuły luhtbntclui u> oiwtJiu iiute

z głównych zadań tego organu było orzekanie w sprawach wynika jących z ustaw}'’ nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli i w związku z rym w swoich orzeczeniach odnosił się on wielokrotnie zarówno do problemu istoty inkryminowanych w mej czynów, jak i problemu jej wstecznego działania. W uzasadnieniach poszczególnych wyroków nietrudno dostrzec retorykę charakterystyczną dla formuły Rad-brucha, ponieważ opierają się one na koncepcji ustawowego bezprawia⁵. Tytułem przykładu przytoczmy dwa typowe rozstrzygnięcia. ^ wyroku z 15 listopada 1949 r. sąd stanął na następującym stanowisku: „Wykroczenie przeciwko zasadom ludzkości pozostaje karalnym bezprawiem także wówczas, gdy było dozwolone, wspierane lub powodowane przez państwo [...]. Ustawa nr 10 Sojuszniczej Rady Kontroli wychodzi z założenia, iż te zasady ludzkości obejmujące istotę prawa nie mogą być zmienione przez ustawy    1

wewnątrzpaństwowe i ich stosowanie”⁶. Z kolei w wyroku z 4 maja 1948 r., w jednym ze swoich pierwszych orzeczeń, sąd odniósł się do problemu zakazu retroakcji prawa karnego: „Wsteczne karanie jest niesłuszne, jeśli czyn w chwili jego popełnienia nie tylko nie był sprzeczny z pozytywną normą prawa karnego, lecz także z prawem moralnym. W przypadku przestępstw przeciwko ludzkości nie może być o tym mowy. Według stanowiska wszystkich moralnie wrażliwych ludzi dopuszczono się ciężkiego bezprawia, którego ukaranie jest obowiązkiem państwa prawa. Następcze spełnienie tego zaniedbanego obowiązku w drodze wstecznych ustaw odpowiada sprawiedliwości,\Nie oznacza to także naruszenia bezpieczeństwa prawnego, lecz przywrócenie jego podstaw i założeń. Zabezpieczanie bezprawia nie jest zadaniem bezpieczeństwa prawnego”⁷.

Jest rzeczą bardzo charakterystyczną dla dyskusji tamtego okre- -su, że w cytowanym -wyżej orzeczeniu Sądu Krajowego w Sicgcn - na poparcie tezy o prawnonaturalnym charakterze zasady nulla

1

+9 Zob. E. Buchholz-Schuster, jw., s. 68 i n., i podane cam przykłady orzeczeń.

2

   LG Siegen, Monacschrift fur Deucsches Rechc 1947, s. 204.

3

   OLG Hamm, Monatschrifi fur Deucsches Redu 1947, s. 205.

4

   BitchholzSchuster, jw., s. 52, przyp. 97, oraz C. Laage, Die Am eman der-

<•>.. U.-,,,    fffsetzlichen Unrechts nach 1945, Krirische fusriz

5

   C. Laage, jw., s. 414 i n.

6

   Tamże, s. 415, przyp. 63-

7

   E. Buchholz-Schustcr, Recbtspbifosophische I.cfnnnaiion der Rechtsjmms nad)