SDC11033

j i sonanty miękkie (zob. § 22, b);

/ < pa, I < tj\ i < pi. i < zj (zob. § 16, b);

I w grupie H < pa. ///j //, »//', ikj, U, tl, zł (zob. § 16, b, c, § 30);

i w grupie ii < pa. dj, zdj, zgj, H, if, zi (zob. § 16, b, § 30).

9)    v:

v < ps. v < pic. u (glotka bilabialna) w nagloaie i w połączeniach dyftongicznych ay, oy przed aamoglotką (por. wyżej ay, oy fi u przed ap6łglo*ką, § 32, a, 3), np.: ict. i pa. tiłdłti < pic. 'yold-; ki. i pa. nota < pic. 'neyor, aca. i pa. pitną < pic, *phyim, por, pluli < pic.    aca. i pa. hycali < pic. 'bhdya-\ part. pract. act, I

w aca. i pa. znani < pic. 'jjnóydi', gen. ag, f. aca. i pa. ruehrwe < pic. 'tyekrdye, por. N Ig. tnekry < pic. *lyekrdi itp,

t> < pv o-, tzw. v protetyczne w nagloaie przed *» i -y (z pie. -ó i -t2), np. nitori 'drugi, wtóry’ < pa. *mlon C pie. *titor-, por fac. ultr, ulerque\ aca. i pa. vydra <

<    pie. 'udrą, por. lit. iidra\ cyknęli (por. nmiyknąli) < pa, *vyknqii <\ pie. *t2k-, por. poi, nawyknął, przywyknął, nawyk i oboczny wyraz nauka.

10)    m, m, n, ń:

m < pa. m < pic. m, np. mali < pic. *młltłr\ dami < pa. 'darni < *dadtnl <

<    pie. *d6dmi\

m < pa. m przed j (zob. \ 16, b);

n < pa. n < pie. n, np. nebo < pie. *itebhoi, por. ati. ndbhai, lac. nebula 'mgła, obłok’; itow < pie. *wgo»; gen, ag. m. karnetu < pic. *hamenei itp.;

ń < pa. ii przed ) (zob. § 16, b).

11)    | *, I, t, j:

r < pa. r < pie. r, np. aca. i pa. berę < pie. *bher6m\ aca. ramą < pa. 'armą < pie, 'irm- itp.;

ł < pa. i przed ; (zob. J 16, b);

/ < pa. I < pic. /, np. aca, i pa, lfvh < pie. 'laiyoi, por. lac. laevui\ aca. i pa. migla C pie. ^,mighla, por. lit. miglh itp.;

t < pt. [ przed j (zob. $ 16, b);

l tzw. wstawne (epentetyczne) < pa. C w grupach pj, hj, vj, mj (zob. jw.);

j < pa. j < pie. j (i) — pochodzenia atarazego, np. aca. i pa. junt, 'miody* < pie. *Ioyno-, por. lac. tuninli) aca. i pa. Irije, tnje < pic. 'trefei, por. gr. treli, ati. trdyai', aca. i pa. tuję, tiją < pic. *yr(o-, por. lit. veju, ati. vóyami itp.;

j pa, j U) < i przed aamoglotką, co je»t właściwe tematom czasowników na -»• (koniug, IV), np.; SCS, i pa, prm-i-ti, prot-i-li i inne formy, ale prol-ą < 'prot-j-ą (proi-l-ę) < ‘proi-i-l/m itp ; ict, trafili (N ag. m., n. part. praet. act, I) < aca. *vralji < pa, ^,iort-t-b < *iorl-t-iu (por. j 23, b, Ib);

< p». )• w nagloaie nowszego pot hodzenia przed tamogiotkami azeregu ptze<Iriiego t, r, ł, i, & czyli t/.w. ; protetyczne (dostawione, dodane, por. wyżej ti* protetyizne), np. |ca, ;r/a <. ps, 'jedla < pie. 'edhla, por. poi. jadła', aca. jurni, < pt. 'jłnu < jldtrti < pie. 'id-ml, por. poi, jem, tac. edł>\ aca. i pa. jelro ‘wątroba’ < pic.

7)    e, f:

c < p*. e < ś, f < ps. f < g — w wyniku III III palatalizacji (zob. § 22, c, d),

8)    i. k    ,    , ,.

/,/,/< ps. ł, i, I < k, g, x w wyniku palatalizacji I przez aamogloski przednie, •entri)-, por. ati. ant ram', aca, imą obok jimę, jhmę < pa. jirnę, jurną < *‘i"'i ( lmq), por. lit. Imu, poi. po-jmą\ w późniejszym okrcaic trafia się także aporadycznic j- protetyczne przed aainogloalumi a/.eregu tylnego a, u, np. aho, muli obok jako, jmili oraz uie, utrą obok juir, jutro, formy te odbijają cechy dialektyczne słowiańskie, fiłoaka j może w określonych warunkach znika/ (zob. (( 12, b i 16),

| 33, Syntetyczne ujęcie rozwoju systemu fonologicznego

Za najważniejsze zmiany (innowacje) w ramach pa. systemu fonologicznego przejętego potem w najogólniejszych ramach przez język aca. należy uznać; I) zamianę opozycji Moczanowej wokalizom przez opozycję jakościową; 2) otwieranie sylab; 3) powstanie korelacji palatalności (opozycja twardości i miękkości) głosek. W obrębie tych najhardziej szeroko pojętych tendencji dokonało się szereg zmian jednostkowych, przekształcających dawny system pic, i bałto-slowiański w nowszy, który w zasadzie zastajemy w epoce cyryłometodcjsluej, odtwarzanej z kolei na podstawie odpisów scs. Trzeba tu jednak przypomnieć zastrzeżenie, iż nic możemy całkowicie utożsamiać scs. systemu głosowego z systemem ps. (por. w związku z tym §§ 3 i 7). Scharakteryzujmy w syntetyczny sposób najważniejsze zmiany.

1)    Praindoeuropcjski a następnie bałto-alowiański system woluliczny obejmował

następujące fonemy długie i krótkie; d i, 6 — 6, f i, u ti, i I. Zmiana pt. polegała na zniesieniu opozycji iloczaaowi j i wyk iztałccniu systemu bogatszego pod względem barwy (jakości) samogłosek. Ustaliły się następujące samogłoski: d/0 (po zmieszaniu) 5# «; <J,ó j o; i ^ /; / & i,; u ■ f + ł, ł j e. Zmieszaniu pod względem iloczaau uległy także dyftongi, np.    jr ati, dy fiu > cg itp.

Nieco później długie ii przeszło w y: u fi y, co pozostaje w związku i we współzależności z monoftongizacją dyftongów ay, oy, które dały nowe u w rsmai h szeroko pojętego prawa otwierania sylab (zob. dalej), z tą tendencją związane jest powstanie samogłosek nosowych ę, ą (zob. dalej). W ramach nowego systemu wokaliiznego zaznaczyła się, podobnie jak w obrębie spółgłosek, korelacja miękkości (zob. niżej): każdej samogłosce tylnej w zasadzie odpowiadała samogłoska szeregu przedniego.

2)    W ramach tendencji (prawa) otwierania sylab zaszły w języku ps. ważne zmiany, o których przynajmniej akrótowo trzeba przypomnieć,

a)    Zostały usunięte na końcu wyrazów spółgłoski -d, -i, -r, -n, -m, w związku z czym każdy wyraz kończył się na samogłoskę, np.:2. ag. aor, 'netu fi ruit, 3. ag. aor. 'neiet fi neie\ 'iloyoi fi 'iloyo fi Ilono', gen. Ig, *ujft^vod fi *v[ka y> *v[ka\ 'muter fi mali itp, W wielu formach na końcu powstały jery po zaniku spółgłosek: * ^ f, S ^ d, 0 (po zmianie w i), np.: 'ghotllt fi 'goili w goili, 'idnlii fi *idnd fi fi tym, *v[k^voi fi 'y[ku fi v[hh itp.

b)    Usunięte zostały spółgło ki zamykające sylaby wewnątrz wyrazu przed spółgłoską następną, np, *dadti fi dań, •idpnłu fi Mpnd fi »njmt fi IWt, 'penktfo fi fi 'pentd fi pąti itp.

c)    Zaszła monoftongizacją dyftongów, < żyli usunięcie elementów nu zglosko-twórczych y, I w wygłosie i przed spółgłoską, a w związku z tym powstanie nowych jakościowo samogłosek, por,; ej > i; ol, al fi ł, i; oy, ay fi «, _np. 'yelli fi tuli,

135

134