19600 P1190215

ZAOAOKA STULECIA5 ZNAKI NA CERAMICE

SKĄD TEN ZWYCZAJ 1 DLACZEGO ZNAKOWANO NACZYNIA?

341

340

kfw lii Znak krzyta celtyckiego (?) wyryty na 'kxte nac*mtt i Q*nm» I rUmcktrgo (fnt M.Gmur)

ftyc. lii OdctMcfy stemplem znak o nabuto-wantl knur. u Unie naczynia i Omowa Led-teżmpate M Gnur)

był więc dostępny dla wzroku oglądającego. Wszystkie te znaki z pewnością nie należą do odbić przypadkowych ani też związanych z procesem produkcyjnym wyrobów, zostały bowiem umieszczone na nich w sposób intencjonalny Dlatego wydaje się uzasadniony ich bezpośredni związek ze sferą symboliczną. Ale odciski te różnią się znacznie od tych, które odpowiadają klasycznej definicji znaku garncarskiego.

„Typowe" znaki obejmują zróżnicowany formą, ale zdecydowanie bardzie) złożony graficznie repertuar Ich podstawą są nie pojedyncze kreski. lecz figury geometryczne o różnym stopniu złożoności (por. ryc. 14.1). Czym więc są zagadkowe kreski umieszczane na dnach niektórych wyrobów z Kalisza? Czy w ten sposób jeszcze przed wypaleniem l wysuszeniem chciano oznaczyć (w jakim celu?) wyroby, które już podczas produkcji. ale jeszcze przed wysuszeniem. typowano do jakiejś szcze-funkcji' Może kreską oznaczano garnki, które były przedmiotem bliżej nieznanych eksperymentów produkcyjnych garncarzy, aby w ten sposób ułatwić kł* Identyfikację po wypale wśród setek innych, im podobnych, znajdujących P w pfecu garncarskim? Ale jeśli tak było, to dlaczego umieszczano je w cen-tnlnej caęśd dna naczynia? Może zatem owe kreski spełniał)’ funkcje podobne do „typowych" znaków, a czym zdaje się przemawiać ich centralne położenie' jętek Mk było, to jak < kolei wytłumaczyć sporadyczność występowania takich fagfUolft pytań, na które nie znajdujemy odpowiedzi, jest więc niebagatelna. ■H w ocenić, jaka jest rzeczywista skala opisywanego zjawiska Nic bowiem, czy fakt. że nie zostało ono dotąd opisane, wynika z wy pkowetei odkryć kaliskie h, czy może / tej przyczyny, że umykały one uwadze

badacay^

■ ⁽Httlp Lednickim na ogólną liczbę 120 den ze znakami (spośród 911 pMkBBwanydij, dominującą grupę stanowiły znaki krzyża, a w dalszej kolej*

nośd - swastyki, koła w połączeniu z innymi motywami (najczęściej i krzyżem) ora/ inne. występujące w pojedynczych egzemplarzach Ale podobnie jak w Kaliszu, jest tam kilka znaków* zasługujących na oddzielne omówienie. O odciskach palców widocznych w centralnej części dna juz wspomniano. Unikatowy w skali ziem polskich wydaje się znak w kszukie krewa cełtyckie-gO (?), rysowany na dnie płaskim drewienkiem. Zachowane ślady pozwalają na określenie kolejności sporządzania rysunku (ryc. 14.5). Ze względu na sposób wykonania, nie ulega wątpliwości, że znak został celowo umieszczony na dnie naczynia. Do tej samej grupy zaliczyć należy znak przedstawiony na ryc. 14.6 - najpewniej odciśnięty stemplem. Jego oryginalność polega na tym. ze oprócz motywu gtownego (jest nim krzyż wpisany w koło), widoczne są w przestrzeniach między ramionami krzyża motywy poboczne w postaci znaków ukośnego krzyża.

Skąd ten zwyczaj i dlaczego znakowano naczynia?

W świetle badań den ze znakami z Kalisza i Ostrowa Lednickiego storni utować można kilka wniosków ogólnych. Przede wszystkim podtrzymać wypada opinię, te w zdecydowanej większości przepadków odciski symboli, widoczne na dnach wielu naczyń wczesnośredniowiecznych, są przede wszystkim świadectwem znakowania kół garncarskich. Opinię tę potwierdzają ptzrde wnznm kim dane dotyczące lic/elinośd znaków całkowicie nieczytelnych. Interesując w tym kontekście są ślady domniemanych praktyk „zacieraniu" (?) rysunku znaku, w postad wielokrotnych odcisków paków na dnie. w miejscu, gdzie z reguły* znaki występują. Ale materiały z Kalisza i Ostrowa Lednickiego dostarczają też Istotnych ptzesłanek na rzecz innej tezy ■ o celowym mukowaniu wyrobów’. Dotycz)’ to zwłaszcza symboli wykomwanwh na dnach naczyń techniką rycia bądź stemplem. Czy do tej grupy należjih też maki o wwiiiH stopniu czytelności odciśnięto od tarczy kuła - nie uddo się iwstiwgnąc Otyginulną l wcześniej nieznaną grapę st.utow m kakdue >muMo w Minio zagadkowych kresek. Ceramika z obydwu stanów vk vkvsui\ nia mumii pfte-slanek do przykra wniosku o celowym znakowaniu zarówno koł g.mu arsku l\ (kategoria przeważająca), jak i Minwh wyrobów Można toż podtrzymać torę, te działania te miały* przede wszystkim ceł apotropekniy Za pr/ypiiszweniem tym świaik /y znana * przekazów ecnołogkznvvh sfera .wwzimii dotyczącego produkcji garncarskiej. Każda czynność zwią/ana z procami pn\luke> mvm ceramiki wypełniona bowiem była rimtamaim imH>*ulmm o magu .-mm charakterze¹¹.

*!■ Mm MMp wkiam M| Mawaiwa. «■ .    krcMu m kwemenutli Urn wymł«V» mo*tv

Ip I aMdnek gągtek temn Vte cmi    1i matttm mmmnkk h

'    In w pewnym Mopimt paMm Ictw>w>k    :*u<u «k • Mte glMMfl

Kirhnlnlr|    Ijmw A    tam ąwNt'

'teiMt |H»K»yki if tfMr D CZuNOi IWN'