45225 IMGu18 (2)

pulsy łOągrnnomorskiajp rtu cywteacyyiego	Sfexr> l MM^V flMf brązowe). Przez rejon Żelaznej Bramy docierały również echa, a także bezpośredn skutki wydarzeń i procesów kulturowych rozgrywających się w Europie Środkom a zwłaszcza w Kotlinie Karpackiej. To właśnie aż na tereny dzisiejszej północno-wsch oj ruei Bułgarii rozprzestrzenił)- się ugrupowania w typie Dubovac-Girla Marę, spycha^ wzdłuż linii Dunaju przez ludność kultury mogiłowej. Z drugiej strony geografią bliskość sprzyjała przenikaniu na terytorium wschodniej części Półwyspu Bałkańskie go (zwłaszcza w strefie wybrzeży' Morza Egejskiego) impulsów wywodzących się 7e śródziemnomorskiego nurtu cywilizacyjnego, zwłaszcza z kultury mykeńskiej. Pótwier. dzają to zarowno znaleziska ceramiczne i metalowe (np. miecze), jak i zabytki monu. mentalne) architektury' kamiennej. Ogromne znaczenie, jak się wydaje, odgryź w nm wypadku handel drogą morską. Terenów tych nie ominęły również skutki syty. acji kryzysowej, jaka u schyłku epoki brązu zarysowała się w strefie nadczarnomor-skiej na skutek degradacji stepu. Upadek ośrodków' kultury Monteoru i nasunięcie się społeczności kultury Noua, zmieniło sytuację cywilizacyjną w tej strefie, zapowiadają jeszcze głębsze przeobrażenia.
WW—TTCIMM taoaonw;	Zakres przemieszczeń ludnościowych na te terytoria był jednak znacznie większy Obszary na południe od dolnego Dunaju były swoistym zwornikiem między wschodnią częśdą basenu Morza Śródziemnego a Europą, z której wywodziła się większość Ludów Morskich, i to niezależnie od tego, że znaczna część tych przemieszczeń odbywała się drogą morską. Być może wówczas znad Wardaru do centralnej Anatolii przesunęli się Frygowie (Brygowie). z rejonu zaś Żelaznej Bramy w północno-zachodnie rejony Azji Mniejszej - Myzowie. W ten sposób na arenie dziejowej ujawniły się plemiona trackie, stanowiąc od tego momentu istotny czynnik europejskiego procesu historycznego. Swoistym symbolem tej sytuacji może być wzmianka w X pieśni Iliady, o wspierającym Trojan trackim królu Rezosie (zabitym zresztą przez Odyseusza i Diomedesa), którego Homer przedstawił jako wojownika na wspaniałym rydwanie. Konsolidacja etniczna i kulturowa plemion trackich była niewątpliwie procesem
wnfct*n ■on taottdh	długotrwałym i złożonym. Jego zasadnicze etapy rozegrały się w epoce brązu, zwłaszcza w jej późnej fazie. Na progu wczesnej epoki żelaza, po okresie wędrówek Ludów Morskich, tj. wXH wieku BC ujawniły się one już jako żywioł politycznie ukształtowany o wyraźnie zaznaczonej tożsamości. Nie oznacza to jednak, że procesy i wydarzenia rozgrywające się między XIII a XI wiekiem BC nie wniosły w tym zakresie istotnych korekt- Dotyczy to zwłaszcza wzajemnych kontaktów i zależności między południo-tpiMnMWMkiB plemion trackich (na południe od dolnego Dunaju) a północnym, związanym z szeroko rozumianymi terenami karpacko-dunajskimi, aż po Siedmiogród i górne dorzecze Cisy. Istotne znaczenie miałaby tu odpowiedź na pytanie o zasięg, charakter i siłę oddziaływań ugrupowań z ceramiką guzową i kanelowaną w typie G£va i Bełegiś ze wschodniej części Kotliny Karpackiej. Siady tych oddziaływań widoczne są wyraźnie, głównie w postaci znalezisk ceramicznych (Manole, Ascnovec), na południe od Dunaju, a sięgają nawet Troady (Troja VIIb2). Jest charakterystyczne, iz na terenie dzisiejszej Bułgarii napływ tego typu naczyń związany był z pojawieniem nę nowej gnijpy pochówków ciałopalnych, popielnicowych. Przy założeniu, że za owymi procesami kryły H także przemieszczenia ludnościowe przyjąć należy, iż dopiero w tym momencie zamknął H w zasadniczym zrębie proces etnogenezy plemion polu-
VH	W odróżnieniu od obszarów położonych na północ od dolnego Dunaju, gdzie WWl lilutn rtimijifcii) nie widać po okresu* wędrówek Ludów Mor-duch wyraźnych tr/ruk kryzysu, początkowy etap rozwoju poł udniowoii ar kiego modę epoce /ełaza wykazywał jednak pewne < e* hy dyskontynu-flfp Wficmifdujdo wczcśrniyizcjp* podk H Hj pr< ididu )! brąz* *wnu zej ol >wi wowfllinozra Zjttłnrj kryzysu zaś z drujprj nawiązania stylmtyczne th) centrów

Ryc.395

Po lewe): tracki grobowiec dolmenowy z wczesnej epoki żelaza w Chljabovie koło Jambołu. Po prawej: krąg so-larny wykuty w skale w pobliżu trackiej twierdzy w Iopołovgradzie

monumentalna architektura grobowe

wytwórczych ze środkowego dorzecza Dunaju. Metalurgia żelaza początkowo rozwijała się wolno, dopiero od VII wieku BC stała się zjawiskiem masowym. Niezwykle wysoki poziom złotnictwa reprezentuje skarb złotych przedmiotów libacyjnych o funkcji rytualnej z V5lćitnLn, koło Plewen, o wadze 12,5 kg. W sensie stylistycznym ugrupowania kulmfowo-osadru cze związane z poszczególnymi regionami, wyróżnia specyficzny typ ceramiki z ornamentyką rytą i stempelkową, często wypełnianą białą inkrustacją. W obrządku pogrzebowym zaznacza się duża różnorodność zachowań rytualnych. Obok kremacji stosowano też inhumację, przy czym w większości grup terytorialnych występowała preferencja jednego lub drugiego zwyczaju. Specyficzną cechą południowo trackiej prowincji kulturowej była obecność monumentalnej, kamiennej architektury grobowej. Były to albo proste konstrukcje z płyt kamiennych (dolmeny), albo bardzo złożone wielosegmentowe budowle ze ściśle dopasowanych płyt. Koncentrowały się one głównie w południowo-wschodniej części Tracji Południowej, w górach Sakar i Strandża. We wschodnich Rodopach występują także skomplikowane monumenty wykute w litej skale, z otworami wejściowymi wyciętymi w płytach, schodami itp. W monumentalnych grobowcach tego typu grzebano przede wszystkim przedstawicieli arystokracji plemiennej. Oryginalnym rozwiązaniem były też niewielkie nisze w ścianach skalnych, wydrążone dla umieszczenia popielnicy z pozostałościami kremacji.

kult Stortce

Wykuwane w skałach, w miejscach eksponowanych krajobrazowo różnego rodzaju kręgi i kamienne dyski, były zapewne pozostałościami świątyń na wolnym powietrzu, /wiązanych z kultem Słońca. W zachowaniach religijnych jednym z najważniejszych był kult Słońca w odmianie tzw. apołlińskiej. Wyrazem tego są modele plastyczne i przedstawienia ikonograficzne (np. Stella z miejscowości Razlog) z wyobrażeniem lodzi słone* /nej i motywami ptactwa wodnego (ciągnące ją łabędzie); podobne motywy utrwalano tak/e na glinianych naczyniach, W VI11-VII wieku BC pojawił się, zwłaszcza w wytwór-i /ości brązowniczej, nowy' nurt stylistyczny, ktorego ideą przewodnią były przedstawienia /oomorflczne (np. jeleń z Sevlieva czy rytualne topoir zdobione figurami zwierząt). Wykazują one raczej koneksje kaukaskie lub irańskie (Lurestan), a me stepowe.

AA'