50702 IMGV44 34

(68). .przeglądanie dokumentów ludzkich dugi" 1761, doi*** me do własnej opowieści „cudzego tekstu" i komentowanie go <172„odsłanianie zapisków*postaci utworu (187), posługiwanie się „pismem szyfrowanym i sympatycznym* (J88K „wszywanie foliantów do kromki o Nie locie" (316), a wreszcie wanie poetyki palimpsestu Jak na palimpseście jest kilka pism — jedno na drugim — tak w Nutoot kilka osób, w różnych epokach, bez porządku, chronologii, ani wypadków, zapisywało swe Mementa... Kto pisze naiwne franciszkańskie opowiastki. kto /pisze! suchym tonem chronografa? nie wiem. Małe uwypuklenia sytuacji L I będą mego skromnego pędzla (N, 235-236). W trzeciej grupie umieścić można stwierdzenia nawiązujące do istotnych w danej chwili decyzji narratora, a więc ujawniające akt pisania Juedy te słowa kronikarz Torowego Rogu pisze* (213), .teraz kronikarz Turowego Rogu nie wie za kim iść'(381), „wNietocie - zali mamy wybierać punkt widzenia podobny' (373), .musimy z obowiązku kronikarza* (374). „kronikarz Turowego Rogu podkreśla U Kronikarz nie ma zamiaru uogólniać' (463) ttc. Znajdują się tu także wyp₀-wiedzi wskazujące na ograniczenia kompetencji narratora: „dalsze dzieje Afjamana trzeba byłoby wyśledzić z biuletynów wojennych, my jednak, kronikarz Turowego Rogu zajmujemy się tylko tatrzańską stroną życia naszych bohaterów' (204), „przypuśćmy, te (Arjaman — W. B.J będzie szedł po szor-itkościach muru*(256).

Ważna rola przypada także .przypiekom kronikarza* (np.

N, 219). komentującym zarówno elementy świata przedstawionego, jak i „aktualną” pozycję narratora Ten ważny — choć przez krytyków zwalczany — składnik „powieści-worka* zdecydowanej wyrazistości nabiera w powieściach Witkacego w postaci tzw „informacji". Wszystko to świadczy, że — wbrew rozpowszechnionym odczytaniom — roetapowieściowa i metanarracyjna świadomość autorów „powieści-worka’ jest zasadniczym wyznacznikiem poetyki omawianych utworów.

Dygresje, w których narrator k omentuje akt swego pisania bądź ujawnia swój stosunek do rozmaitych spraw meta-literackich, w sposób oczywisty podważają „przedmiotowy* status narracji One też były dla pierwszych czytelników dowodem narracyjnego .gadulstwa", które trzeba wykreślić,

„Gł

OA GOMBROWICZA

f>*

łncntt* m

sczno-cdnak F* fun>

• •hci-worka" Mtraciln-

_____poetyki omawaanych

IP«<=3^1_C«_na „ro^lewno^

pow*ości roimaitych ^ar,cj* roli narracyjne -przypi-

^a f<l« ńci

w tym

kc^a

l*y ■^w‘łj    artyatyczny. KI

litworówJoat bowiem zarówno

cji fcotane JSfimtotyJ, jak i ujawniani.

konwencja literackich - w tym równia* Bconw

tor a. W tym właśnie obszarze mieszczą _s„. _n

ski- Micińokiego a trw informacje- ^w»tkaceg^'i"ac*m wiąc. „powaeść-worek aJcttę dychotomią w pow,^ ktOrią prze* kilkadziemąt lat XIX wieku likwidownla^PpowioTó klasycznego realizmu. Mae przypadkiem właAnic relacja miedzy Jo" narratora » światem przedatawionym w utworze była centralnym punktem wezystkach odczytań .powietci-worka". Aktualizację owej dychotomii odczytywano bowiem jako mechaniczne — i zarazem nieudolne -— powtórzenie techniki narracyjnej co najmniej zprzed kilkudziesięciu lat.

Jak się zdaje, konieczna jest takte inna ocena tej ważnej cechy poetyki „powieści-worka”. W prozie Micihskiego. Jawor-a kie zoczy Witkacego dychotomia ta pełna już bowiem zupełnie Inne funkcje niż w okresie kształtowania się powieści realizty-_czne; przede wszystkim jest polemiką z estetyką powieści

.obiektywnej", a więc polemiką z powieścią, której - od cza-

"_6w piauberta — najważniejszym wyznacznikiem miało być odejście autora”²⁴- Jego obecność w „powieści-worku” nie była przecież automatycznym powtórzeniem reguł komunikacji powieści XVIII-wiecznej czy powieści tendencyjnej wieku dziewiętnastego. lecz wyrazem świadomej aktualizacji gotowej konwencji literackiej, tzn. takiej, którą uważa się za uformowaną i zamkniętą. Nawiązańic- do konwencji o charakt

^MDokładniej rzecz biorąc, chodziło o zanik roli narratora wszrcnwiedzące-pwwiązku i kształtowaniem się modelu powieści obiektywnej i zdramaty-omtoaf (personalnej i neutralnej). O pojawieniu się nowych elementów struktury powieści, pełniących odtąd funkcję dominanty aemantycznej, pisze

'■ ' ———‘----‘‘nOtnówie-

pourie-

w C Booth W snanąj kziątce 7Vu* Rhetetric of Fiction. Chicago 1962. O -^ry problsmstyki znąjdiąje się tez w książce S. Eilego. £ivUBtrtp€>§glq*i in/arocti» 1973 (rozdz V. s 81-88). lob też artykuły . S. Eile. 7Vorir prrspe-•*<*nourUk badau,cxy> h. .Rocznik Komisji Historycz-■au^rrr    ^nr *X. oraz M Żmigrodzka. /Voś/rm narmiora <-• łsorii

-'ttiniu.to. .Pamiętnik Literacki" 1963. z 2

S I