58988 skanuj0006 (494)

60    Antropologia strukturalna

wśród plemion sąsiadujących, pozwala, z jednej strony, określić historyczne przyczyny, które doprowadziły do ich uformowania się, z drugiej zaś — procesy psychiczne, które uczyniły je możliwymi.¹¹

Badania pozostają prawomocne wtedy tylko, gdy zamykają się w małym regionie, o wyraźnie wytyczonych granicach; porównania nie mogą być rozciągane poza obszar wybrany jako przedmiot badań. Występowanie analogicznych obyczajów i instytucji nie może być bowiem uznane za dowód kontaktu, jeśli brak łańcucha faktów tego samego typu, który by pozwalał połączyć fakty skrajne przez całą serię pośrednich.¹² Zapewne, nigdy nie osiągamy pewności chronologicznej; można jednak orzekać z bardzo wysokim prawdopodobieństwem o zjawiskach czy grupach zjawisk, których zakres jest ograniczony w czasie i przestrzeni. Tak można było odtworzyć ewolucję tajnych stowarzyszeń Kwakiutlów w okresie półwiecza; dało się sformułować pewne hipotezy na temat dawnych stosunków między kulturami północnej Syberii a kulturami północnego zachodu Ameryki; ustalono drogi, jakimi wędrował taki lub inny wątek mityczny Ameryki Północnej.

Jednakże te ścisłe badania rzadko pozwalają uchwycić historię; w całym dziele Boasa ich wyniki okazują się raczej negatywne. Zarówno u południowo-zachodnich Pueblo, jak u plemion Alaski i Kolumbii Brytyjskiej stwierdza się, że organizacja społeczna zyskuje formy skrajnie przeciwstawne na dwóch krańcach rozpatrywanego terytorium i że tereny usytuowane między nimi dostarczają całej serii typów przejściowych. Tak więc zachodni Pueblo mają klany matrylinearne bez połów, a wschodni — połowy patryli-nearne bez klanów. W północnej części wybrzeża Pacyfiku występują nieliczne klany i całe mnóstwo grup lokalnych o wyraźnie określonych przywilejach, podczas gdy w części południowej spotykamy organizację bilateralną i grupy lokalne bez zaznaczonych przywilejów.

Co można z tego wywieść? Czy dokonuje się ewolucja od jednego typu do drugiego? Aby uprawomocnić taką hipotezę, należałoby umieć wykazać, że jeden z typów jest bardziej pierwotny od drugiego, że typ pierwotny nieuchronnie ewoluuje ku innej formie i że, wreszcie, prawo to działa bardziej ściśle w centrum regionu niż na jego peryferiach. Gdy brak tych trzech nieosiągalnych dowodów, wszelka teoria przeżytków jest próżna, a w tym szczególnym przypadku fakty nie pozwalają na żadną rekonstrukcję zmierzającą np. do przypisywania instytucjom matryline-arnym historycznego pierwszeństwa względem instytucji patrylinearnych. „Można powiedzieć to tylko, że musiały się zachować jakieś fragmenty archaicznych procesów historycznych.” Ale nawet jeśli jest możliwe, czy zgoła prawdopodobne, że niestabilność właściwa instytucjom matry-linearnym doprowadzała je często tam, gdzie one istniały, do przekształcenia się w instytucje patrylinearne lub bilateralne, to nie wynika z tego w żaden sposób, że wszędzie i zawsze prawo macierzyńskie stanowiło formę pierwotną.¹³

Ta krytyczna analiza przesądza sprawę, ale doprowadzona do skrajności skłaniałaby ona nieuchronnie do całkowitego agnostycyzmu historycznego. Jednakże, zdaniem Boasa, jest ona raczej skierowana przeciw rzekomym powszechnym prawom rozwoju ludzkości oraz przeciw uogólnieniom opartym na tym, co określił on kiedyś jako „40% prawdopodobieństwa” ¹⁴, nie zaś przeciw skromnemu i sumiennemu wysiłkowi rekonstrukcji historycznej o wyraźnie ograniczonych celach. Jakie są, wedle Boasa. warunki takich usiłowań? Przyznaje on, że w etnologii „dowody zmiany mogą być otrzymane tylko metodami pośrednimi”, to znaczy, jak w filologii porównawczej, przez analizę zjawisk statycznych i badanie ich dystrybucji.¹⁵ Nie należy jednak zapominać, że Boas, geograf z wykształcenia i uczeń Ratzela, uświadomił sobie własne powołanie etnologiczne w toku swej pierwszej roboty w terenie przez olśniewające dlań objawienie oryginalności, odrębności i spontaniczności życia społecznego każdej grupy ludzkiej. Te doświadczenia społeczne, te nieustające wzajemne oddziaływania jednostki na grupę i grupy na jednostkę nie mogą być nigdy wyde-