67932 S1030472

os

Lucyna Roitkk

OK

fieTfciTTsIvr/iic^<v(l)iiflmv,'H)e najczęściej z cegły, o dwuspadowym ćlaclm, osobnym dla nawy głównej i naw bocznych) ora/i typu orici)lalnegoVwznosynne wyłącznie z kamienia, bez, transeptu i ein-por). Nic bez. znaczenia były lakżemazyliki cyrkowi-, które oprócz funkcji rozrywkowych służyły za miejsce, w którym oddawano cześć zmarłym członkom rodziny cesarskiej. W czasach sl.arochr/eścijań-^    sklcli do istniejących już. kilku typów bazylik doszedł Lyptlujiyż.nwn.-

• miMjo

fWteŁ wołe -o

Ntfg

-kopnlowyJ łączący w sobie elementy wszystkich poprzednich¹¹. Należy także wspomnieć o liturgiczno-prawnym znaczeniu slo-_Ł wa „bazylika". Można bowiem wyróżnić w takim aspekcie dwa typy. “^Bazyliki patrinrchah]g/(większej są to kościoły bezpośrednio podlegające zarządowi Stolicy Apostolskiej. W świątyniach takich znajdują się tron i ołtarz papieski, przy którym mszę św. odprawiać może tylko Ojciec Święty łub kapłan przez niego upoważniony. Bazyliki większe mają przy tym wiele przywilejów, szczególne odpusty ilp. Drugi typ tofbazyliki mniejsze/ Jest to tytuł honorowy przyznawany n aj c zę śc i ej ToscToTo i n zabytkowym, miejscom oloczo-£ nym szczególnym kultem, sanktuariom lub (od 183G r.) kolegiatom. Tytuł ten nadal po raz pierwszy papież Pius VI w 1783 r.

kościołowi św. Mikołaja wTolenlino .    ............

Równic wiele znaczeń ma termin t,kąted*'3."J który wszedł na określenie konkretnej świątyni dopiero w VI w. Mianem tym przyjęło się określać kościół, przy którym rezydował biskup diecezjalny lub arcybiskup. W tym drugim przypadku będzie to jednak archikatedra. Określenie „katedra” odnieść można także do Ij^piąkiitgdry (rodzaj drugorzędnej, historycznej katedry na terenie diecezji utworzonej z dwu wcześniej istniejących lub tytuł honorowy) i pro-katedry. Czasem takim mianem określana jest główna świątynią miasta. W wiekach średnich katedrę stanowił niejeden kościół, lecz zespól budowli. Równocześnie należy pamiętać, że termin „kated- ¹

Od Ataróżytne) bazyliki do średniowiecznej kaledty

ra" wywodzi się z czasów starochrześcijańskich, kiedy |o katedrą nazywano podwyższenie w prezbiterium, na którym |mieszczony l)yl tron dla biskupa'¹.

Aby usystematyzować te definicje i zarazem prześledzić rozwój bazyliki chrześcijańskiej, a następnie także katedry, cofnąć się należy do czasów starochrześcijańskich. Początkowo chrześcijanie nie wznosili żadnych budowli o charakterze sakralnym. Itylo to spowodowane nie tylko kwestii) zagrożenia i prześladowań. Świątynie w naszym tego słowa znaczeniu lub takie, które funkcjonowały w pojęciu prawodawstwa rzymskiego, nie były potrzebne chrześcijanom. Spotykali się oni na modlitwie i liturgii w domach zwanych cccle.siae lub coiwenliaila, właściwi] świątyni:) zaś dla chrześcijan hyli sami wierzący. Dopiero na początku IV w. pojawiły się Imdowlc zwaneMu/^yznoszone w Rzymie z inicjatywy i polecenia biskupów, jednak nie określano ich wówczas jako budowle przeznaczone do sprawowania liturgii eucharystycznej⁶.

Świątynie chrześcijańskie o wyraźnym przeznaczeniu sakial-

MJf

Katedra to także jednostka organizacyjna na wyższych uczelniach luh podwyższenie i pulpit dla wykładowcy. t’or. L. Kalinowski, Kntedm, w Fmyklnjiediii huta licha, l. VIII, Lublin 2000, kol, 1003-1064; S. Kohiclns, Niebiańska /mnztiUinti. (hi „sacrum" miejsca ila „sacrum" modelu, Warszawa IOHO, passim; K. (iigilewitz, Kiinlnilril-ra, w: Encyklopedia lin l ulic ha, l. IX, Lublin 2002, kol. 031-632; A, Witkowska, TUiltils ecilesme. Wezwania współczesnych kościołów katedralnych w Falset, Warszawa 1000. passim,

’ I). Iwaszkiewicz-Wronikowska, Domiu, tcclesia, s. 10-22; taż, Wnkdllemnlyhi lilii-Ima Eltwicjusin - Sylwestra - Mmc ma, „Roczniki Humanistyczne” 3!i( 1000), c I, s ^r> 17 ¹ II Kilarska, Paczc/lhi archUektutjchnefcijuńshiej, Lohlin I0H3, s. (i.^r>; taż, 1'neuilki sztuki clnleśnjańslae), Lublin 10H0, s, 218.

01)

KOl

,cM

tóUEi

ⁿyⁿⁱ zaczęły powstawać około połowy IV w. Niewątpliwie na ich rozwój minio wpływ wicie czynników, jednym z nich była lorma bazyliki cywilnej, powszechnie znanej na terenie imperium rzymskiego i jak wspomniano, posiadającej wiele odmian nic hitcktonicz-nych i przeznaczeń⁸.

Pierwsza bazylika chrześcijańska powstała w Rzymie około 315 r. z inicjatywy i fundacji cesarza Konstantyna, budowla, nazwana później Ojasifica ConsUinlinuinjh odkryta została w latach 19!5'l--1938 w czasie prac archeologicznych prowadzonych pod ko.ś-

Jr)

I

1

11. Kilarska, 7)\ry bazylik, w: ICncykloprdia kalaliclia, l. II, kol. 150-152; 11. Iwanz-kicwicz-Wronikownka, Damns, etcUsio, nttdcs. Powsianie iwitflyń chru.icijtuUllicll, w: Sym-litują llazlmicrslitc puświpcoiić hullaru Uwala paincea indyku i wczesnego ihneśrijaihlwa, red. U. Iwas/.kiewicz-Wronikowska, Lublin I998, j. 36.

’ II. Konecki, Rodzaje bazylik, w; Encyklnpalia katolicka, t. II, kol. 152.