21 (894)

nie sił wytwórczych, stosunków produkcji i nadbudowy, wyłaniają się również sprzeczności w działaniu praw ekonomicznych tej formacji. Prawa ekonomiczne przestają działać w sposób wzajemnie przystosowany, działanie ich staje się sprzeczne, co w końcu uniemożliwia funkcjonowanie formacji społecznej. Następuje proces „starzenia się”³⁵, upadku formacji społecznej, który skończyć się może tylko powstaniem nowej formacji o wewnętrznie zharmonizowanym sposobie działania ³⁶.

Sprzeczności w działaniu praw ekonomicznych odzwierciedlają wymienione sprzeczności socjologiczne. A więc powstają sprzeczności między działaniem techniczno-bilansowych praw produkcji a działaniem specyficznych praw ekonomicznych formacji wynikających ze stosunków produkcji oraz praw ekonomicznych wspólnych stosunkom produkcji danej formacji i innych formacji społecznych; powstają sprzeczności między działaniem praw ekonomicznych wynikających ze stosunków produkcji a działaniem praw ekonomicznych będących wynikiem oddziaływania nadbudowy. W szczególności powstaje sprzeczność między działaniem rozmaitych praw ekonomicznych a działaniem podstawowego prawa ekonomicznego formacji. Jak w dalszym ciągu zobaczymy, np. działanie podstawowego prawa kapitalizmu staje się sprzeczne z ekonomicznymi prawami techniczno-bilansowymi, z działaniem prawa wartości, z rozmaitymi prawami oddziaływania nadbudowy. Powstające w łonie formacji sprzeczności w działaniu praw ekonomicznych, zwłaszcza między podstawowym prawem ekonomicznym a pozostałymi prawami ekonomicznymi, są źródłem jej rozwoju i ostatecznego upadku.

„Ekonomiczne prawo ruchu” formacji społecznej

Sprzeczności przejawiające się w działaniu praw ekonomicznych nadają swoisty charakter sposobowi działania formacji społecznej. Układ działania praw ekonomicznych jest układem działań wzajemnie powiązanych, a zarazem sprzecznych; sposób działania formacji społecznej staje się dialektycznym procesem rozwoju. Marks określił ten dialektyczny charakter sposobu działania formacji społecznej mianem ekonomicznego prawa ruchu formacji społecznej ³⁷. „Ekonomiczne prawo ruchu” jest wy-

⁸⁵ Wyrażenie to jest przenośnią. Istnieje jednak niewątpliwie analogia z procesem starzenia się organizmu, procesem, który polega na tym, że zatraca się koordynacja działania rozmaitych praw biologicznych.

³⁶ Marks stwierdza to w następujących słowach: „Rozwój sprzeczności danej historycznej formy produkcji jest jedyną drogą dziejową jej rozkładu i ukształtowania się formy nowej”. (Kapitał, t. I, s. 527. Przekład polski został tu przeze mnie poprawiony na podstawie niemieckiego oryginału — O.L.).

⁸⁷ W przedmowie do pierwszego wydania I tomu Kapitału Marks powiada, że ostatecznym celem jego dzieła jest wykrycie „ekonomicznego prawa ruchu nowoczesnego społeczeństwa” (s. 6). Marks używa terminu: oekonomisches Bewegungs-gesetz. W polskim przekładzie, który cytuję, wydrukowano omyłkowo: „ekonomicz-

nikiem żn.;. n n-£ naiacii przez srmeiz: ..e ; ■ 3 nie pozwala ^ i jące określ:- i    i—I

formacji 57 :-.e_r y _ i_

Żywiołocśc

łanie jest zadziałania pra dornym: zen realizację ty; ekonomiczr.e że działają ~ cjach spcłf-:: większość rr Wprawdzie . mogą dziale: ekonomiczne i przeważnie t-zwłaszcza pana Nie działają ;e wa ekonom. :n stawowe pra-

na

miczne prawa mragpB ku formacji sptde—ym dlatego, że bodźce niezamierzony : negc^fl układu stosunk: -■ t™aa bucji, że dziale- .e rał ludzkich przyncn -nr 11 osób lub grup :.nen

nych praw ruchu V.?na ruchu”. Niewątpliwe zza : działania formacji sp:-. rzme tyczny proces rozwc;_ go wydania Kapitał-_ Ter s. 14 - 15). Czytamy tam .Z dzące badanymi przez *_rz. prawo rządzące nimi p:~ w takim stosunku wza;e_— r Ważne jest dla niego z jednej postaci w druga :

\

74