24,25 (10)

za fizjologiczne, np. jąkanie, bełkotanie (będą one omawiane w następnym rozdziale).

W każdym z kolejnych etapów /większa się zakres funkcji społecznej i poznawczej mowy. Tak jak pierwsze dźwięki i słowa maja na cela zwróceni. uwagi na potrzeby dziecko, na jego chęci, tak w miarę rozwoju mowa zaczyna służyć do wyrażania coraz bardziej skomplikowanych potrzeb psychicznych, przeżyć wewnętrznych. Pozwala na wymianę doświadczeń, na poznawanie przeżyć i stanów innych ludzi, umożliwia więc zrozumienie innych osob, pozwala na kształtowanie się uc/uc wyższych. Poprzez zaś zrozumienie świata zewnętrznego staje się środkiem regulacji i integracji zachowania człowieka, umożliwia regulację jego stosunków z otoczeniem. Mowa spełnia także ogromna rolę w kształtowaniu się procesów poznawczych i to już. od wczesnych faz jej rozwoju. Dzięki niej możliwe jest planowanie działań, najpierw w wieku dziecięcym przez werbalne komunikowanie. polem poprzedzanie czynności zapowiedziami, aż. do ustalenia się mowy wewnętrznej.

Opisy rozwoju mowy, spotykane w pracach logopedycznych, doża do określenia etapów mowy. Takie globalne ujęcie etapów mowy nic pozwala na śledzenie rozwoju różnych jej aspektów. Być może należałoby raczej mowie o rozwoju mowy w aspekcie arrykulacyjnym. słownikowym, gramatycznym.

Przedstawione teorie rozwoju mowy miały na celu ukazanie różnic w podejściach do analizy tej sfery rozwoju, zaakcentowanie różnych jej aspektów. Dla omawianej problematyki dzieci z zaburzeniami mowy istotne sa rozważania Schiefclbuscha. Uwzględniają one szeroko podłoże, jakim jest rozwój więzi emocjonalnej znajdujący uzupełnienie i wspomaganie w różnych formach komunikowania się niemowlęcia z matka- Jednakże, jak wspomniałam wcześniej, w rozwoju dziecka działają równolegle czynniki środowiskowe z czynnikami ncuropsychologicznymi. Dlatego leź na zakończenie omówimy teorie ncuropsychnlogicznc, które traktują rozwój mowy jako funkcję mózgu, a jej zaburzenia jako wyraz jego dysfunkcji. W świetle tych teorii zaburzenia mowy mogą być spowodowane strukturalnymi i/lub funkcjonalnymi odchyleniami w ośrodkowym układzie nerwowym.

Zainteresowania ncuropsychologów koncentrują się na poszukiwaniu funkcjonalnie zróżnicowanych struktur morgowych związanych z mowa. Znalazło to swój wyraz, w koncepcjach A.R. Lurii (1%7) i J. Konorskiego (IW)). Przedstawię poglądy obu autorów, omawiając je nieco dokładniej ze względu na odwoływanie się do nich w dalszej części pracy.

Kiniorski w ramach swej całościowej koncepcji działalności mózgu m in. kształtowanie się mowy. W jego teorii ogólnej fizjologu i |i«rccpc)i |xxlslawowymi elementarnymi całościami są jednostki pcrccp-»V|<" (gnoslycznc). W jednostkach tych są reprezentowane percepcje pojc-i!vi" ze, tj. zjawiska |>sychologic7nc polegające na rozpoznawaniu przez osobnika znanego mu przedmiotu przez pojedynczy akt uwagi. Pola gnns-tv> zne poszczególnych analizatorów stanowią rodzaj kartoteki wszystkich l"jrn pcji jednostkowych danej modalności reprezentujących znane danemu osobnikowi wzorce hodzcowc. Im bardziej wyspecjalizowane są percepcje danego analizatora, tym bardziej złożone i wyrafinowane są wzorce reprezentowane w jego oddziale gnostycznym. Owe okolice gnoslycznc mają organizację kategorialną, tzn. stanowią zbiór jednostek gnoslycznych należących do określonego analizatora - wzrokowego, słuchowego, kineste-lyczncgo.

Każdy przedmiot czy znak graficzny jest reprezentowany jednocześnie w wielu jednostkach gnoslycznych. Wielokrotność reprezentacji jest tym znaczniejsza, im przedmiot jest lepiej znany i utrwalony wzrokowo lub słuchowo. Jednoczesne pobudzenie dwu jednostek gnoslycznych może spowodować przekształcenie się połączeń nerwowych potencjalnych w połączenia aktualne. Istnienie połączeń aktualnych warunkuje występowanie zjawiska asocjacji między wzorcami bodźcowymi.

Konorski zakłada istnienie międ/y poszczególnymi polami gnostyczny-mi połączeń odpowiedzialnych za poszczególne części składc*wv mowy. Każdemu analizatorowi przypisuje odpowiednie kategorie percepcji jednostkowych.

Jedną z gnozji wzrokowych stanowi percepcja znaków graficznych (cyfr, lilcr.królkich słów). Kategoria ta jest charakterystyczna dla ludzi ze względu na jej bezpośrednie zaangażowanie w mowie ludzkiej i zjawiskach pokrewnych, zwanych procesami symbolicznymi. W słuchowych okolicach gnoslycznych znajduje się zbiór jednostek reprezentujących głosy, słowa, dźwięki mowy oraz dźwięki otoczenia. Gnoslyczna okolica kinestyczna (ruchowa) reprezentuje nic impresywną (odbiorczą) stronę otaczającego świata, lcez akty ruchowe mowy. Głównym zadaniem tej okolicy jest przekazywanie wzorców ruchowych. W skład kategorii percepcji jednostkowych analizatora somcstctyczncgo wchodzą percepcje posturalnc, u także jamy ustnej, zaangażowane w mowie. Wypowiadanie każdej głoski zdeterminowane jest przez ułożenie warg, języka i podniebienia miękkiego. Ich subtelne ustawienie tworzą percepcje jednostkowe odpowiadające każdej głosce.

25