253

20.8. Paradygmat oparty na pojęciu cechy 253

D. Inne teorie zorientowane poznawczo

1.    Hazel Markus zaakcentowała w swojej pracy ważność autoschematów, czyli struktur poznawczych organizujących wiedzę człowieka o samym sobie i innych ludziach. Zgodnie z tym poglądem osobowość można widzieć głównie jako zbiór posiadanych przez człowieka schematów i interakcji między nimi.

2.    Nancy Cantor i John Kihlstrom zwrócili uwagę na znaczenie, jakie ma dla funkcjonowania osobowości inteligencja społeczna. Zgodnie z ich poglądem ludzie, którzy są bardziej giętcy w kontaktach z innymi i potrafią dostrzec więcej możliwych sposobów interakcji, charakteryzują się większą inteligencją społeczną, a zarazem są bardziej efektywni w wielu innych dziedzinach życia.

20.7. TEORIA KONSTRUKTOW OSOBISTYCH GEORGE’A KELLY’EGO

A.    George Kelly zaproponował teorię konstruktów osobistych - cech, które sprawiają, że pewne obiekty widzimy jako podobne do siebie, a inne jako niepodobne.

B.    Wszystkie nasze konstrukty są dwubiegunowe, co oznacza, że mają charakter wymiarów z dwoma krańcami (np. wesoły - smutny).

C.    Zgodnie z teorią KelTego tworzymy i stosujemy te konstrukty po to, by pomagały nam radzić sobie z przyszłymi wydarzeniami i rozumieć świat, któremu musimy stawiać czoła.

20.8. PARADYGMAT OPARTY NA POJĘCIU CECHY

A. Teorie cech

Cechy to stałe właściwości charakteryzujące osobę. Traktuje się je na ogół jako wyznaczone zarówno przez dziedziczność, jak i środowisko. Istnieją dwa podstawowe rodzaje tych teorii.

1.    Teorie nomotetyczne przyjmują, że wszyscy ludzie mają takie same cechy, różniąc się między sobą jedynie ich nasileniem.

2.    Teorie idiograficzne zakładają, że każda osoba charakteryzuje się niepowtarzalnym zestawem cech, których nie dzieli z innymi ludźmi.

B. Czynnikowa teoria Raymonda Cattella

1.    Raymond Cattell zaproponował nomotetyczną teorię, zgodnie z którą istnieje 16 podstawowych czynników osobowości. Czynniki te, z których każdy odpowiada określonej cesze, mierzy stworzony przez Cattella Szesnastoczynnikowy Kwestionariusz Osobowości. Uwzględnia on także pewne inne właściwości, uważane przez Cattella za możliwe, ale nie zidentyfikowane bezspornie cechy osobowości.

2.    Cattell dokonał w swojej teorii rozróżnienia między cechami powierzchniowymi i źródłowymi. Pierwsze są tym, co obserwujemy u ludzi podczas codziennych interakcji z nimi, natomiast drugie stanowią podstawowe źródła różnic indywidualnych, leżące u podłoża tego, co obserwujemy.

3.    Przykładami cech występujących w teorii Cattella mogą być siła ego (czynnik C), dominowanie vs uległość (czynnik E), wysokie vs niskie superego (czynnik G) i racjonalizm vs prostota (czynnik N).

C. Teoria Hansa Eysencka

1.    Hans Eysenck przedstawił nomotetyczną teorię zakładającą istnienie tylko trzech głównych cech osobowości.

2.    Pierwsza cecha - ekstrawersja - charakteryzuje ludzi, którzy są towarzyscy, pełni życia i ukierunkowani na świat zewnętrzny. W odróżnieniu od ekstrawertyków introwertyków cechuje większa rezerwa, bierność i postawa wycofywania się. Druga cecha - neurotyczność - przysługuje osobom, które są zmień-