25 (177)

mającej do dyspozycji zabawki alternatywne, o tyle zawodzi, gdy analizujemy zachowanie się dzieci z grupy pozbawionej tych zabawek. Nasuwa się myśl, że w czasie treningu unikania czynnego dzieci uczyły się czegoś więcej niż tylko konkurencyjnej czynności motorycznej. Rzeczywiście — gdy wzięto pod uwagę czas spoglądania na zakazane zabawki w drugim (sprawdzającym) etapie badania, okazało się, ze dzieci z grupy unikania czynnego patrzyły na nie rzadziej niż dzieci z grupy unikania biernego Najwyraźniej więc dzieci uczyły się ponadto pewnych czynności poznawczych (np. odwracania uwagi), które ułatwiały przestrzeganie zakazu. Takie „unikanie poznawcze” może być ważnym skład

nikiem samokontroli.

samafcjra nagroda czynność karainagroda-

alternatywny    . /a crynnoii

afcemstYwnji

Rys. 3.3. Czas wykroczeń w zależności od rodzaju treningu oraz dostępności lub niedostępności alternatywnych zabawek. Źródło: Perry i Parkę (1973)

To ostatnie przypuszczenie zostało sprawdzone w interesującym studium Mischela i .innych (1972). Badali oni zdolność do odraczania nagród u dzieci w wieku 3-5 lat, najpierw prosząc _x je, by wybrały jeden z dwóch smakołyków, a następnie mówiąc im, że jeśli cierpliwie poczekają na powrót eksperymentatora, dostaną wybrany przysmak, jeśli zaś przywołają go wcześniej, będą musiały zadowolić się drugim, mniej atrakcyjnym. Jednym

-f

dzieciom sugerowano sposoby odwracania uwagi cd pożądanego przysmaku, już to dając im na czas oczekiwania zabawką, już to zachęcając do myślenia o czymś przyjemnym, lecz nie związanym z nagrodą. W innej grupie po prostu ukrywano przysmak przed wzrokiem dziecka w czasie oczekiwania Jeszcze innym dzieciom nie dawano żadnych sugestii albo wręcz zachęcano do myślenia o spodziewanej nagrodzie. Wyniki tych badań są złożone, ogólnie jednak można powiedzieć, że zdolność do cierpliwego znoszenia -irustruiacego oc5fkl^v~^|V^⁰-    wy*rai w grupach, w któ-

^TV^rh. prAY*™*^1-    hvf'    ^łh w których dzieci an-

gazowały sie w yiwną Lrih^wi 1 iuh    aklywnp^- <niwra-

camcą ^;rh    ^    'jj-ihiy    samokontro-]

la — konkludują autorzy — moż? polegać raczej na przekształcaniu trudnego w łatwe, a wersyjnego w przyjemne, nudnego w interesujące, przy jednoczesnym kontynuowaniu w^rymaganego przez zadanie działania, nie zaś na podtrzymywaniu nieprzyjemnych czynności (•. I przez akty woli i skupioną uwagę” (s. 215 -

•Ponieważ trening unikania czynnego wymaga od jednostki kon- // centracji uwagi nie na zakazanej czynności lub obiekcie, lecz ^ właśnie na czynności (obiekcie) alternatywnej, w naturalny spo- (( sób sprzyja on rozwojowi tych korzystnych manewrów poznaw- n czych.

6. Rodzaj karanej czynności

•W poprzednich podrozdziałach rozpatrywaliśmy różne czynniki skuteczności karania związane z samą operacją karania, w tym i następnym zajmiemy się z kolei czynnikami związanymi z karaną czynnością

Rozważmy najpierw klasę niewyuczonych reakcji konsurnacyj-nych w rodzaju jedzenia, picia, kopulacji itp. Zdawałoby się, ze karanie tych reakcji nie mu?e się ipowieść, a jednak jest odwrotnie. Wyniki badań na zwierzętach pokazują, że-reakcje knnsuma- ^ cyjne można zahamować nieoczekiv;r.nic łatwo> Kilkakrotne wy- j mierzenie szoku elektrycznego podczas jedzenia tak skutecznie V hamuje tę reakcję u kotów, ze może doprowadzić do zagłodzenia

73