29

stosowana, szkoła podstawowa i uniwersytet oraz wiedza, która jest w tych instytucjach przekazywana. Wytworem kultury jest więc również instytucja zwana domem kultury (bądź ośrodkiem czy centrum kultury, a także świetlica, klub itp.) oraz to, co się w niej dzieje.

Uptnvsr.cc/r

nianie

kultury

Ryszard Wroczyński (1965, s. 198-199) stwierdza, że „upowszechnianie kultury jest planowym procesem jej rozprzestrzeniania i rozkrzewiania, zmierza do tego, by dobra kultury uczynić dostępnymi dla wszystkich oraz by stanowiły one zbiorowy wytwór możliwie szerokiego kręgu osobników. Wyróżniamy więc dwie funkcje procesu upowszechniania kultury. Pierwszą jest rozprzestrzenianie, tzn. udostępnianie osiągnięć jak najszerszemu ogółowi. Można by tę funkcję nazwać ekstensywną. Drugą funkcją upowszechniania kultury jest rozkrzewianie, tzn. włączanie możliwie najszerszego kręgu osobników w tworzenie dóbr kulturalnych. Jest to funkcja intensywna procesu upowszechniania kultury”. Pojęcia użyte w tej definicji nawiązują do stwierdzenia Radlińskiej (1961, s. 365), która dostrzegała rolę pedagogiki społecznej także w zajmowaniu się „zagadnieniami życia i odnowy kultury w związku z odnajdywaniem źródeł sił duchowych oraz najskuteczniejszych dróg pracy kulturalnej: sposobów uprawy gleby możliwości ludzkich, rozkrzewiania wartości, wytwarzania narzędzi”. Wszelako podane definicje są mało przydatne dla wyodrębnienia interesujących nas zjawisk. Są zbyt szerokie - dotyczą wszystkich dziedzin działalności ludzkiej.

Aleksander Kamiński twierdził (1972), że pedagogice niezbędne jest zawężenie kultury do wartości, które chcemy w społeczeństwie krzewić w dążeniu do realizacji ideału wychowawczego. Ale i takie ograniczenie tego pojęcia nie rozjaśnia obszaru spraw, o które nam chodzi. Krzewieniem wartości sprzyjających osiąganiu ideału wychowawczego zajmują się w każdym społeczeństwie, w mniejszym lub większym zakresie, rodzina, szkoła, grupy towarzyskie, różnego rodzaju fundacje celowe i stowarzyszenia, środki masowego przekazu i instytucje wydawnicze oraz instytucje specjalnie do tego powołane. I dopiero te ostatnie - wynika to z organizacji życia społecznego i społecznego podziału pracy - nazywamy instytucjami upowszechniania kultury.

Instytucje

upowszech

niania

kultury

Instytucje te są wyraźnie zróżnicowane. Mamy więc takie instytucje, jak domy kultury, ośrodki kultury oraz podobne do nich w swoich zadaniach, ale skromniejsze w zasięgu społecznym i możliwościach działania, kluby i świetlice.

Działają instytucje wyspecjalizowane: teatry, kina, galerie, filharmonie, muzea, biblioteki, przedsiębiorstwa estradowe i rozrywkowe.

Istnieją wreszcie fundacje i stowarzyszenia społeczno-kulturalne, generalnie nastawione na upowszechnianie kultury, ale działające w najrozmaitszych zakresach: lokalnych, regionalnych, ogólnokrajowych, i uprawiające

\

najróżniejsze dziedziny kultury w zależności od zainteresowań swoich człon-KÓW.

Inaczej charakteryzując działanie wymienionych instytucji mówimy, że organizują one uczestnictwo w kulturze. Andrzej Tyszka (1967) w swojej znanej książce poświęconej temu zjawisku wskazuje, że uczestnictwo w kulturze:

-    umożliwia człowiekowi poszerzenie i porządkowanie informacji dających pełniejszą orientację w świecie, przydatną do uświadomienia sobie własnej sytuacji;

-    wzbogaca dopływ wartości, które czynią życie ciekawszym;

-    ułatwia określenie własnej pozycji społecznej.

Człowiek przez uczestnictwo w kulturze kształtuje zatem swoją osobowość. Dzięki temu uczestnictwo kulturalne może być procesem wychowawczym, czyli celowym i świadomym kształtowaniem osobowości.

Zgodnie z naszą tradycją instytucje upowszechniania kultury realizują także zadania wychowawcze i edukacyjne. W swych środowiskach społecznych mają prowadzić pracę kulturalno-wychowawczą, czyli zinstytucjonalizowaną działalność zmierzającą do realizacji przyjętego ideału wychowania przez stwarzanie i rozwijanie kontaktów członków środowiska z wiedzą, twórczością artystyczną, percepcją estetyczną i rozrywką. Zmiany ustrojowe, które zaszły na przełomie lat 1989/1990 w znacznym stopniu wpłynęły przede wszystkim na upowszechniane przez te instytucje treści i formy pracy, co znalazło odzwierciedlenie głównie w poszerzeniu zakresu tematycznego podejmowanych inicjatyw.

2. Społeczne zadania instytucji upowszechniania kultury.

Aby uzasadnić sens istnienia wyróżnionych trzech rodzajów instytucji, nie wystarczy powiedzieć, że zajmują się działalnością kulturalno-oświatową czy kulturalno-wychowawczą. W życiu społecznym realizują one, bądź powinny realizować, zadania określone dość szczegółowo:

-    tworzą płaszczyznę kontaktów ze sztuką;

-    stwarzają ramy dla amatorskiej twórczości artystycznej;

-    aranżują zabawę i wypoczynek;

-    uzupełniają działalność instytucji kształceniowych;

-    pomagają w rozwijaniu i realizacji zainteresowań hobbystycznych różnego rodzaju;

-    ułatwiają kontakty społeczne, adaptację jednostek w grupach, pobudzają aktywność społeczną.

Dodajmy, że w praktyce realizacja tych zadań często przebiega jednocześnie. Oto np. cykl wykładów o sztuce tworząc płaszczyznę kontaktu ze sztuką uzupełnia działalność instytucji kształceniowych. Koło fotografii artystycznej umożliwia uczestnikom amatorską twórczość i uprawianie hobby.