42080 skanowanie0002

66 1. Zagadnienia podstawowe

twórców oraz dla studentów działających w tych poradniach poświęca problematyce etycznej dużo uwagi. Wynika to z przekonania, iż:

do istotnych strukturalnych aspektów funkcjonowania kliniki należą: jasne, transparent-ne, dobrze zrozumiałe procedury; przejrzyste zasady nadzoru oraz pisemny kodeks etyki wiążący studentów i dyskutowany z nimi. Takie opracowanie zasad etycznych pozwala także na podniesienie wartości edukacyjnych. Najlepszym sposobem na zrozumienie etyki prawniczej jest analiza problemów wynikających z konkretnych, rzeczywistych sytuacji. Trudno sobie wyobrazić lepszy efekt edukacyjny niż ten pochodzący z rozważań nad zagadnieniem etycznym, którego źródłem jest odpowiedzialność studenta³⁷.

§ 5. Etyka zawodów prawniczych za granicą na przykładzie Anglii

Why Lawyers Can’t Just be Hired Guns?⁵ⁱ — dlaczego prawnicy nie mogą być po prostu wynajętymi spluwami? Dlaczego etyka prawnicza staje się od lat w krajach najbardziej rozwijających się czymś więcej niż przedmiotem krasomówczych popisów z okazji kolejnych obchodów x-leci korporacji prawniczych? Odpowiedzi na te pytania warto poszukiwać również w krajach common law — i coraz częściej zresztą tam się poszukuje. Oczywiście, common law czyli prawo powszechne — przynajmniej do tej pory — nie oznacza prawa powszechnie etycznego. Piszący niniejsze słowa ma wielu przyjaciół Anglików, którzy głosowali nogami i rezygnowali z bardzo intratnych posad w wielkich firmach prawniczych City of London, nie wytrzymując nacisku na „zapominanie” o etyce prawniczej. Znaleźli oni swoją prawniczą drogę na angielskiej prowincji lub stając w szranki obrońców praw człowieka.

Takie przykłady dla wielu mogą być poświadczeniem obecnej niereformowal-ności funkcjonowania prawa jako profesji — również w kulturze anglo-amerykańs-kiej. Jednak to w ramach common law mamy do czynienia z najdłuższą i najbogatszą historią etyki prawniczej, której po prostu nie można pominąć, próbując czynnie istnieć we współczesnym świecie prawa.

Prawo angielskie i amerykańskie, obejmujące swym bezpośrednim 4 pośrednim wpływem znaczne połacie geograficzne, przekraczające granice Anglii i USA, stają się z dnia na dzień coraz ważniejsze dla wszystkich prawników — by posłużyć się terminem Huberta Izdebskiego — kręgu euroatlantyckiego. Cechy anglo-amerykańskiej kultury prawniczej wydają się być szczególnie interesujące

³⁷ E. Rekosh, Rozwój prawniczej edukacji klinicznej: perspektywa globalna — doświadczenia zagraniczne, historia uniwersyteckich poradni prawnych, [w;] Studencka poradnia prawna. Idea, organizacja, metodologia. Warszawa 2005, s. 33-34. Pór. też F. Zoll, Jaka szkoła prawa? Warszawa 2004.

³⁴ R.W. Gordon, Why Lawyers Can‘t Just Be Hired Guns, [w:] Ethics in Practice. Lawyers' Roles, Responsibilities, and Regulation, pod red. D.L. Rhode, New York 2000, s. 42.

z punktu widzenia badań komparatystycznych w zakresie etyki prawniczej, między innymi z następujących powodów:

•    konwergencji systemu common law i systemu kontynentalnego w ramach integracji europejskiej (m.in. w wyniku traktowania części orzecznictwa Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości w konwencji precedensów, jak i ze względu na aktywny udział prawników angielskich w budowaniu nowego systemu prawa w Europie);

•    globalizacji prawa, której istotną składową (a według wielu autorów — osią) są sposoby rozumowań prawniczych, ukształtowane przez tradycję common law i tzw. amerykanizację prawa zachodniego; można to zjawisko scharakteryzować poprzez wskazanie znaczenia angielskiego prawa handlowego, prawa kontraktów i prawa finansowego w globalnym prawie gospodarczym, powszechnego wprowadzania zrodzonego nad Tamizą i Potomakiem ADR — Alternative Dispute Resolution, czyli alternatywnego rozwiązywania sporów (arbitraż, mediacja) czy też obserwowanej we wszystkich krajach najbardziej rozwijających się (obecnie łącznie z Indiami i Chinami) ekspansji globalnie funkcjonujących firm prawniczych, których początki — jak i dzisiejsze wzory funkcjonowania (również etycznego) — wywodzą się z City of London;

•    rosnącego znaczenia angielskiego języka naturalnego i prawniczego w prawie Unii Europejskiej i prawie globalnym, przy czym należy zwrócić uwagę, że sięganie do języka oznacza również sięganie do całej kultury prawnej;

•    najdłuższej, nieprzerwanej (co najmniej 600 lat) tradycji budowania prawniczych reguł etycznych w Anglii i też nieprzerwanej, również znaczącej w latach, podobnej tradycji w USA;

•    rozbudzonej świadomości znaczenia reguł kulturowych oraz znaczenia wewnętrznych postaw aksjologicznych poszczególnych prawników w praktycznej realizacji prawniczych reguł etycznych;

•    rozbudowanych współcześnie prawniczych reguł etycznych o najdalej idącym stopniu szczegółowości — reguł, które m.in. nie dają się sprowadzić do terminu „etyka” poprzez stwarzanie szerokich obszarów ścisłej deontologii zawodowej;

•    w największym stopniu rozwiniętej artykulacji krytyki obecnego poziomu rozwoju prawniczych reguł etycznych (m.in. brytyjska reforma konstytucyjna i zasadnicze debaty i propozycje zmian praktycznego funkcjonowania etyki prawniczej w Stanach Zjednoczonych).

Z punktu widzenia polskiej debaty nad wprowadzaniem efektywnych i prawdziwie prospektywnych reguł etyki prawniczej zwrócić należy uwagę na przynajmniej dwa aspekty anglo-amerykańskiej etyki prawniczej:

•    zasadnicze elementy jej rozwoju: najbogatsza tradycja; wpisanie w rozwój globalny; ostatni etap stworzenia całych układów wzorów i reguł — od bardzo ogólnych wskazań etycznych po rozbudowane i bardzo szczegółowe kodeksy profesjonalnych zachowań prawniczych; obecne studia krytyczne wobec istniejącego stanu rzeczy w ramach omawianej problematyki;