skanowanie0012

86 I. Zagadnienia podstawowe

powoływanych dawniej przez Lorda Kanclerza, a obecnie przez Department for Constitutional Affairs.

O palmę pierwszeństwa co do powszechnego wprowadzenia alternatywnych (pozasądowych) metod rozwiązywania sporów rywalizują Stany Zjednoczone i Wielka Brytania. W obu przypadkach w sprawach gospodarczych ADR już kilkanaście lat temu przejął ponad 50% wszystkich spraw gospodarczych. W przypadku Wielkiej Brytanii zdecydowanie wzmocniło to pozycję City of London jako jednego z głównych ośrodków gospodarki globalnej, a Londyński Instytut Zarejestrowanych Arbitrów (London Institute of Chartered Arbitrators) jest powszechnie uważany za jeden z najpoważniejszych w tej dziedzinie w skali globalnej. Specyficznie angielskim rozwiązaniem jest — odrzucane na kontynencie europejskim — umożliwienie sędziom zawodowym występowanie w roli arbitrów, choć zwykle korzystają oni z tego już po przejściu na emeryturę. Reguły postępowania arbitrażowego są w poważnym stopniu związane z regułami etycznymi, wzmagającymi wysokie wymagania w tym zakresie kierowane wobec publicznego wymiaru sprawiedliwości (od poziomu organizacyjnego i finansowego po zwyczaje występujące wokół arbitrażu), ale jest to już odrębne zagadnienie.

Ombudsman w systemie prawa angielskiego to instytucja będąca swoistym ukoronowaniem całego systemu etycznych reguł zawodowych. W życie brytyjskiego wymiaru sprawiedliwości wszedł już na dobre Ombudsman Europejski, co oczywiście ma charakter niebezpośredni, ale — jak przyznają sami Anglicy — ważny. Faktem zdumiewająco mało znanym w Europie kontynentalnej jest natomiast wyjątkowe w światowej skali rozbudowanie instytucji ombudsmana w Wielkiej Brytanii. Fakt ten i jego znaczenie dla wyspiarskiego sposobu pojmowania etyki prawniczej wymagałby oddzielnego opracowania, głównie z tego powodu, iż ogromne obszary życia publicznego, podobnie porozgraniczane i podobnie definiowane poza prawno-politycznym system brytyjskim, w samym Zjednoczonym Królestwie są ujmowane w stosunkowo odmienny sposób.

Zacytujmy samych Anglików:

Prawa i obowiązki państwa oraz granice jego władzy nad obywatelami składają się na normy, które są zwane prawem administracyjnym. W niektórych krajach, takich jak Francja, takie rozwiązanie powoduje utworzenie odrębnej gałęzi prawa, z właściwymi jej sądami i precedensami, W tym kraju, jednakże, podobne zagadnienia są rozwiązywane przez różne niezwiązane ze sobą systemy, wśród których najważniejsze są trybunały administracyjne i angielskie rozwiązania w zakresie sądowego nadzoru nad państwem, jak również dwóch ombudsmanów, wyposażonych w możność rozpatrywania skarg na władze centralne i władze samorządowe⁶⁹.

Po raz pierwszy ombudsman został powołany do życia na Wyspach ustawą o Komisarzu Parlamentarnym {The Parliamentary Commissioner Act 1967). Komisarza, który jest nieodwoływalny (a kończy sprawowanie urzędu wraz

⁶⁹ C. Elliott, F. Quinn, English Legał System, s. 407.

z osiągnięciem 65 lat), powołuje królowa na wniosek premiera. Do tej pory urząd ten sprawowali zarówno wybitni prawnicy, jak i członkowie korpusu służby cywilnej. Głównym zadaniem tego ombudsmana jest przyjmowanie skarg na złe funkcjonowanie administracji rządowej. W 1990 r., na mocy The Legał Service Act, jego kompetencje zaczęły bezpośrednio dotyczyć szeroko rozumianej etyki prawniczej, gdyż badanie obywatelskich skarg zaczęło obejmować również skargi na pracowników administracyjnych sądów i trybunałów — rzecz wydająca się nie do przecenienia zarówno dla zrozumienia wagi, jaką się na Wyspach przywiązuje do społecznego znaczenia etyki prawniczej, jak i z punktu widzenia warunków polskich. Parlamentarny Komisarz zajmuje się nie tylko przypadkami łamania i omijania prawa, lecz również przypadkami szeroko rozumianego niewłaściwego zachowania się urzędników w stosunku do obywateli, udzielania informacji mogących zmylić petenta czy informacji niekompletnych itp. Rocznie Komisarz rozpatruje około tysiąca skarg (wpływa ich oczywiście znacznie więcej), z czego około 90% uznaje w całości za zasadne. Podobnie jak w innych krajach, Komisarz w zasadzie może rozpatrywać daną sprawę dopiero po wyczerpaniu innych dostępnych skarżącemu środków prawnych. Tym niemniej dysponuje on charakterystyczną „furtką” w postaci zwrotu niedookreślonego: „chyba że oczekiwanie od skarżącego takich zachowań byłoby nieracjonalne”.

Sukcesy Komisarza Parlamentarnego spowodowały powołanie w 1974 r. uzupełniającej go instytucji lokalnych ombudsmanów (Local Commissioners). Zadania tych ombudsmanów są tożsame z zadaniami ombudsmana parlamentarnego, ale dotyczą władz lokalnych, w tym policji i odrębnie funkcjonujących w Wielkiej Brytanii rad ds. planowania przestrzennego (planning boards). To ostatnie uprawnienie jest wyjątkowo ważne z punktu widzenia etyki prawniczej. Anglia, która jako jedno z pierwszych państw na świecie wprowadziła przejrzysty ład normatywny w zakresie planowania przestrzennego i gospodarki przestrzennej, dorobiła się również w szybkim czasie ogromnej liczby prawników zajmujących się tą problematyką — dodajmy wprost, problematyką wyjątkowo drażliwą z punktu widzenia etycznego, ze względu na występującą w niej stałą sytuację styku sektora prywatnego i publicznego, ogromnych zasobów finansowych, związanych z budową autostrad i kompleksów urbanistyczno-przemysłowo-handlowych itd. Właśnie w tym zakresie działalność lokalnych ombudsmanów jest wyjątkowo ważna, gdyż dosłownie każdy krok prawnika w tym zakresie, również o charakterze porad biznesowych, a nie tylko stricte prawniczych, może być przedmiotem skargi skierowanej do takiego ombudsmana.

W latach dziewięćdziesiątych powołano dalszych ombudsmanów, w szczególności Ombudsmana ds. Więziennictwa (w 1994 r.) i, na podstawie The Courts and Legał Services Act z 1990 r. — szczególnie istotnego dla etyki prawniczej — Ombudsmana Prawniczego. Kompetencja tego ostatniego jest zakreślona szeroko i elastycznie. Praktycznie może on rozpatrywać wszelkie skargi dotyczące zarówno solicitorów, barristerów, jak i wszystkich prawników pracujących w szeroko rozumianych publicznych służbach prawnych i prywatnych firmach praw-