29

mysł, otoczone są natomiast przez nędzne prowincjonalne miejscowości, w których większość mieszkańców z trudem przeżywa z dnia na dzień. Zwykle z dualizmem gospodarczym jest ściśle związany dualizm kulturowy i polityczny. Ten pierwszy oznacza, że obok zachodniego centrum utrzymują się tradycyjne sposoby życia, drugi wyraża się w organizacji aparatu politycznego władzy obsadzonego przez urzędników w stylu zachodnim zc zwierzchnikami narzuconymi przez władze kolonialne. Skutkiem takiego układu po dekolonizacji było często społeczeństwo „ciężkiego wierzchołka” z rozbudowanymi instytucjami rządowymi kierującymi krajem spustoszonym przez nadużycia kolonializmu¹.

Trudno zaprzeczyć, że w okresie kolonialnym dokonywał się w przyspieszonym tempie ów rozwój niedorozwoju. Eksploatacja kolonialna polegała między innymi na zorganizowanych stosunkach ekonomicznej nierównowagi pomiędzy krajami zachodnimi a ich koloniami. Mocarstwa zachodnie organizowały bezpośrednio produkcję i sprzedaż surowców w koloniach w celu pobudzania rozwoju przemysłowego swoich krajów, często przeznaczając większość gruntów rolnych na uprawę jednego lub dwóch gatunków szczególnie opłacalnych roślin użytkowych. Rodzimej ludności pozostawało zatem niewiele produktywnych obszarów do zaspokojenia własnych potrzeb. Co więcej, jakiekolwiek korzyści uzyskiwane z rolnictwa przez kraje skolonizowane — większość zysku zagarniały zresztą władze kolonialne — marnowały się wskutek fluktuacji na światowym rynku produktów rolnych. W okresie koniunktury na gumę, kakao, kawę, cukier i inne produkty zyski wypływały z kolonii, natomiast przy spadku cen trudno było znaleźć w koloniach zastępcze źródła dochodów ze względu na niezróżnieowanie produkcji.

Obecnie gospodarka światowa znajduje się w fazie post-koionializmu, prawie wszystkie najważniejsze obszary bezpośrednio uzależnione od rządów kolonialnych odzyskały niepodległość jako „nowe narody”. Kraje te w dalszym ciągu doświadczają jednak skutków wyzysku wynikających z opisanych wyżej okoliczności. Ogromną przepaść gospodarczą, dzielącą kraje „rozwinięte" i kraje nazywane teraz przeważnie „słabiej rozwiniętymi”, można łatwo oznaczyć na mapie świata. poiównując zamożną „Północ” ze stosunkowo ubogim „Południem . Większość krajów uprzemysłowionych znajduje się na północ od równika, kraje zaś mniej rozwinięte w strefie równikowej lub na południu. Afryka, Ameryka Łacińska i południowe Indie, kontynenty w większej części stosunkowo biedne, są, jak wiadomo, położone w południowych partiach głównych mas lądowych Ziemi. Stany Zjednoczone, Europa i Japonia leżą bardziej na północ.

Nierówności współczesnego świata

Do tej pory mówiłem o „pierwszym” i „trzecim", nie wspominając o „Drugim Świecie”, czyli krajach socjalistycznych. Ji'k Związek Radziecki, Europa Wschodnia, Chiny. Kuba. ^a(egoi ia Drugiego Świata w części krzyżuje się z podziałem Północ i Południe. Kraje socjalistyczne, wprost przyznaje się do marksizmu, częściowo same wykluczyły się ze jiatowcj gospodarki kapitalistycznej. Inaczej mówiąc, przez stanowienie gospodarki planowej opartej na likwidacji lub ^ec>'dowanym ograniczeniu prywatnej własności kapitału kra-

161

1

Patrz Peter Worsley. The Tln ee Wttrlds. Cullure muI World Develn/wieni. London 1984.