2 (241)

306 EUGENIUSZ GRODZINSKI

Jednakże sens tych zdań możemy zrozumieć tylko, jeśli uświadomimy sobie, że Dziękują — to tyle, co: Wyrażam ci swoją wdzięczność (za to, coś dla mnie uczynił), a Przepraszam — to tyle, co: Przykro mi, że wyrządziłem ci dolegliwość, albo tyle, co: Pragnę, abyś wybaczył mi wyrządzoną ci dolegliwość.

Używana przy rozstawaniu się formuła Bądź zdrów, mająca postać zdania rozkazującego, jest — w brzmieniu dosłownym — nakazem bez sensu, albo co najmniej nakazem niewykonalnym, ponieważ można komuś nakazać uczynienie czegoś, co zależy od woli osoby, której się nakazuje; nie można natomiast nakazać bycia zdrowym, gdyż bycie zdrowym nie zależy od woli człowieka. Formuła grzecznościowa Bądź zdrów staje się sensowna i zrozumiała dopiero, jeśli potraktujemy ją jako równoważnik zdania Życzę ci, abyś był zdrów.

Zwroty Mam zaszczyt, Mam honor, to tyle, co: Czuję się zaszczycony, uhonorowany, a zwrot Składam kondolencje — tyle, co: Wyrażam swoje współczucie, ubolewanie.

Zajmiemy się obecnie innym tematem, na pierwszy rzut oka odległym od kwestii formuł grzecznościowych. Zwróćmy uwagę na to, że wypowiedzi językowe pełnią funkcję informacyjną, która polega na tym, że gdy mówimy coś, informujemy naszego rozmówcę:

1.    O zjawiskach i stanach rzeczy świata fizycznego (np. gdy mówię do kogoś Dziś jest ładna pogoda albo Ten dom jest bardzo wysoki), bądź

2.    O twierdzeniach należących do zakresu różnych dyscyplin naukowych (np. gdy wygłaszam twierdzenie geometryczne Kwadrat pi'zeciwpro-stokątnej trójkąta prostokątnego równa się sumie kwadratów przyprosto-kątnych tego trójkąta albo twierdzenie logiczne Koniunkcja dwóch zdań jest prawdziwa wtedy i tylko wtedy, gdy każde z tych zdań jest prawdziwe), bądź

3.    O myślach własnych lub cudzych (np. gdy mówię Myślę, że powinieneś wyjechać w góry, albo Jan myśli o swojej przyszłości), bądź

4.    O uczuciach i emocjach własnych lub cudzych (np. gdy mówię Bardzo szanuję Jana albo Piotr jest zakochany w Marii), bądź

5.    O życzeniach i pragnieniach własnych lub cudzych (np. gdy mówię Życzę ci, abyś pomyślnie zdał egzaminy, albo Piotr pragnie pojechać do Krakowa).

Nie wyczerpaliśmy listy spraw, o których jedna osoba może informować drugą, przemawiając do niej. Jednakże zestawiając tę niekompletną listę z tym, cośmy uprzednio powiedzieli o statusie gramatycznym formuł grzecznościowych, możemy sformułować następujące, na pozór należycie uzasadnione, twierdzenie:

Rola formuł grzecznościowych w języku polega na tym, że informują one — będąc wygłaszane przy właściwych, ustalonych w drodze odpowiedniej konwencji, okazjach — bądź o dodatnich uczuciach żywionych przez osoby wypowiadające formuły grzecznościowe do adresatów tych formuł,