312 (7)

Zmiana ta polega na oddzieleniu zakresu perlitycznego od bawi-tycznego zakresem zwiększonej trwałości austenitu oraz na nierównomiernym przesuwaniu w prawo obydwóch zakresów. Jeżeli pierwiastki stopowe nie są rozpuszczone w austenicie, lecz występują w postaci oddzielnych faz (węglików, azotków, tlenków), wówczas ich działanie jest przeciwne. Fazy te stanowią zarodki przemiany dyfuzyjnej austenitu, a jednocześnie wiążąc pierwiastki stopowe zmniejszają ich zawartość w austenicie, co powoduje przesuwanie krzywych początku przemiany austenitu w lewo (okres inkubacyjny przemiany skraca się).

.14. Jaki jest wpływ pierwiastków stopowych na hartowność?

Hartowność, czyli skłonność do tworzenia struktury martenzy-tycznej, jest silnie skorelowana z trwałością austenitu. Wpływ pierwiastków stopowych na hartowność przejawia się w ich oddziaływaniu na wielkość ziarna austenitu, niejednorodność austenitu i skład chemiczny austenitu. Pierwiastki, które zwiększają wielkość ziarna austenitu, powodują jednocześnie wzrost hartow-ności, natomiast rozdrobnienie ziarna działa przeciwnie, gdyż zarodki przemiany dyfuzyjnej powstają heterogenicznie na granicach ziarn. Z tych samych powodów obecność w austenicie cząstek innych faz zmniejsza hartowność.

Jeśli chodzi o wpływ składu chemicznego austenitu, to najlepiej to zagadnienie ilustrują współczynniki hartowności Grossma-na. Są one podawane w tablicach lub w formie wykreślnej (rys. 14.6). Najsilniej zwiększają hartowność mangan, chrom i molibden, słabo działają krzem i miedź. Bor, który jest wprowadzany do stali o małej i średniej zawartości węgla, dość silnie zwiększa hartowność przy jego znikomej zawartości 0,003% (f= 1,5), natomiast przy większych zawartościach jego wpływ maleje, a zwiększa się skłonność do rozrostu ziarna. Należy jednak podkreślić, że dodatek boru jest skuteczny tylko w stalach dobrze odtlenionych i od-azotowanych, gdyż w przeciwnym razie wiąże się on z tlenem i azotem. Jeśli jednak utworzyły się azotki boru, to zaznacza się wpływ temperatury austenityzowania na hartowność. Maleje ona ze wzrostem temperatury hartowania, gdyż zwiększa się w austenicie ilość azotu, który wiąże bor. Z kolei aluminium lub tytan zwiększają efektywność wpływu boru na hartowność, ponieważ wiążą azot. Działanie pierwiastków silnie węglikotwórczych (np. V, Ti) jest złożone. Przy dostatecznie wysokiej temperaturze austenityzowania pierwiastki te przechodzą do roztworu i następuje dość znaczne zwiększenie hartowności, natomiast przy niższych

•^pierwiastków

1

stopowe nie wpłi ^ a jedynie na po] ^ę(U_siM[). Wsz -itialtu obniżają za {gnanie w martenzy ppsiiastków stopowy sttiys.14.7.