31

MODERNIZACJA REFLEKSYJNA

138

Określenie to odnosiło się do żelaznej ramy zamocowanej wzdłuż kanału, a wykorzystywanej do wysypywania węgla na barki. Oddano ją na złom wiele lat przed przybyciem pisarza. W latach 80. XX wieku molo zostało odbudowane. Pobliski dok i magazyny wysprzątano i wyremontowano, a okolicę określono mianem „centrum dziedzictwa”. Centrum nawiązywało nie do lat 30., ale do pierwszych lat XX stulecia; zrekonstruowano również kopalnię i chaty górników. Odwiedzający mają szansę doświadczenia „tego, jacy byliśmy”. Jak na ironię Orwell został wykorzystany do promocji „dziedzictwa”, które uznał za tak niesmaczne: odwiedzający mogą napić sic piwa w pubie imienia Orwella (Hewison 1987).

Relikty są elementami znaczącymi przeszłości, która się nie rozwinęła lub przynajmniej nie zawdzięcza swojej tożsamości przyczynowym związkom z teraźniejszością. Są przedmiotami w gablocie wystawowej, a z tego punktu widzenia molo w Wigan nie różni się niczym od „prawdziwych pomników”, takich jak ruiny lub odnowione pałace, zamki i wiejskie chaty. Materialny relikt mógłby wydawać się czymś, co w dosłownym rozumieniu „zostaje na miejscu” - nietknięte przez kaprysy dokonujących się wokoło zmian. Prawdziwsze byłoby stwierdzenie przeciwne. Relikt nie ma faktycznego powiązania z obszarem, w którym istnieje, ale został stworzony jako ikona, którą może obejrzeć każdy z odwiedzających. Podobnie jak inne eksponaty muzealne, może znajdować się w miejscu, z którego pochodzi, ma to jednak niewielki związek z jego naturą, którą jest oznaczanie różnicy. Relikt przypomina Freudowski ślad wspomnieniowy pozbawiony zbiorowych ram.

Żywe muzeum to dowolny kolaż takich „śladów wspomnieniowych” wystawionych na widok publiczny. Do tej kategorii można zaliczyć zwyczaje, jeśli nie przekształcą się w nawyki. Istota dzisiejszych reliktów polega na tym, że znaczenie nadaje im wyłącznie związek z zapomnianą przeszłością. Relikty występowały (i występują) powszechnie w tradycjach religijnych, ale tam miały nieco inny sens - znaczenie czerpały nie z prostego związku z przeszłością, ale z przynależności do slery sacrum. Jak zauważył Durk-hcim, sannm jest niewidzialne; mały kawałek całunu Chrystusa

Życie w społeczeństwie

____posttradycyjnym_

jest równie święty jak inne, robiące większe wrażenie obiekty lub praktyki religijne.

Nadejście nowoczesności najwyraźniej nie wyjaśnia zaniku zbio-rowych rytuałów. Czasami twierdzi się, że historia takiego rytuału sięga setki, a nawet tysiące lat wstecz; częściej jednak mamy do czynienia z relatywnie nowym tworem w rozumieniu Hobsbawma. Max Gluckman (1970) dokonuje użytecznego dla nas rozróżnienia na „rytualizm” i „rytualizację relacji społecznych”. Z „rytuałizmem” mamy do czynienia tam, gdzie działania o charakterze rytualnym związane są z „pojęciami mistycznymi” lub z tym, co nazwałem prawdą formułiczną. Z kolei do „rytualizacji relacji społecznych” dochodzi wtedy, gdy interakcje społeczne przybierają zestandaryzowa-ne formy przyjęte jako sposób definiowania ról odgrywanych przez ludzi w okolicznościach ceremonialnych. Rytualizm utrzymuje się lub zostaje zrewidowany w niektórych kontekstach, ale w większości wypadków został zastąpiony przez rytualizację (oba zjawiska mogą wejść ze sobą w konflikt, np. kiedy człowiek niepraktykujący chce wziąć ślub kościelny). Rytualizm, a co za tym idzie tradycja, istnieje wciąż, a nawet rozkwita wszędzie tam, gdzie prawda formulicz-na służy jako środek konstruowania interpretacji przeszłości.

Mniej więcej w tym samym czasie, kiedy opublikowano Drogę na mułu 2v Wigan, tłum liczący około sto tysięcy ludzi zebra! się pod Pretorią w Republice Południowej Afryki, aby świętować położenie kamienia węgielnego pod Pomnik Voortrekkerów. Mężczyźni i kobiety przybyli ubrani w stroje Voortrekkerów, zapalono ogniska i odśpiewano Die Stern, hymn Afrykanerów. Pomnik zbudowano, aby uczcić rocznicę Wielkiej Wędrówki podjętej przez Burów sto lat wcześniej i zwycięstwa przybyszów w krytych wozach nad zmasowanymi siłami armii Zulusów. Rytuał i budowa pamiątkowej budowli nie były jedynie kontynuacją istniejących wcześniej tradycji; faktycznie pomogły one stworzyć nową wersję afrykanerskiego nacjonalizmu.

Tego rodzaju przykłady pokazują, że tradycja nie polega jedynie na celebrowaniu niezmiennej przeszłości lub obronie status quo. Republika Południowej Afryki znajdowała się wtedy wciąż pod