31 (226)

mają istotny wpływ na stan naszego zdrowia. Prawdopodobnie depresja właśnie stanowi istotne ogniwo pośredniczące pomiędzy specyficznymi zdarzeniami życiowymi człowieka (takimi jak śmierć bliskiej osoby, rozwód, utrata pracy i brak możliwości jej znalezienia) a wystąpieniem choroby. Oczywiście nie u wszystkich osób, których spotkało tak ważne przeżycie psychiczne pojawia się depresja. Niektórzy ludzie przechodzą tego rodzaju stres bez reakcji depresyjnej, nie obserwuje się u nich także zwiększonej podatności na chorobę. Sposób, w jaki ludzie reagują na przeżycia stresowe zależy od wielu czynników rozwojowych, biochemicznych i społecznych (na przykład, bardzo ważne jest oparcie społeczne wśród zaufanych przyjaciół zwłaszcza wtedy, kiedy pojawiają się myśli samobójcze).

Oprócz zmian somatycznych powstających w następstwie stresu, ważną grupę objawów stanowią zaburzenia funkcji psychicznych, a przede wszystkim zaburzenia zachowania. Mogą się one przejawiać w dezorganizacji zachowania np. w jego lękowym zahamowaniu z równoczesnymi zmianami wegetatywnymi (np. trudności z wypowiadaniem się publicznym, zahamowania związane z tremą, którym towarzyszy zwykle przyspieszone tętno, nadmierne pocenie się, czerwienienie). Przy bardzo silnym pobudzeniu może nastąpić całkowite przerwanie działania (np. podczas egzaminu ustnego zdający może przerwać nagle wypowiedź i natychmiast wyjść z sali). Innymi przejawami dezorganizacji zachowania może być zachowanie agresywne skierowane na innych ludzi lub na siebie (np. wymyślanie sobie), fiksacja czyli powtarzanie pewnych czynności, mimo że nie przynoszą one pożądanego rezultatu (np. wracamy do domu, napotykamy zamknięte drzwi, kilkakrotnie naciskamy klamkę, czekamy kilka minut, znowu naciskamy klamkę itd.), regresja czyli stosowanie takich sposobów radzenia sobie z trudną sytuacją, które są typowe dla wcześniejszych okresów rozwoju człowieka (np. u osoby dorosłej płacz, próby wzbudzenia współczucia lub demonstrowanie bezradności czy bezsilności po to, aby uzyskać pomoc nawet wtedy, kiedy obiektywnie można i należałoby poradzić sobie samodzielnie). Niekiedy dezorganizacja zachowania przejawia się nawrotem przebytych chorób np. psychicznych lub somatycznych.

A. Stres a podatność na choroby somatyczne

Wspominałem wyżej, że wiele danych empirycznych wskazuje na związek pomiędzy stresem a procesami chorobowymi. Stres może zwiększyć podatność organizmu na zachorowanie, spowodować samą chorobę oraz wpłynąć na jej przebieg i czas trwania. Oczywiście stres nie jest wystarczającym warunkiem do powstania choroby, można go raczej traktować jako czynnik ryzyka, który w połączeniu z wieloma innymi czynnikami (np. genetycznymi) może spowodować powstanie i rozwój choroby.

Stres może bezpośrednio, dzięki zmianom hormonalnym typowym dla stresu, oddziaływać na procesy immunologiczne w organizmie (stwierdzono na przykład, że limfocyty mają na swej powierzchni receptoiy wrażliwe na działanie szeregu hormonów i biochemicznych substancji przekaźnikowych w układzie nerwowym zwanych neurotransmiterami).

Badaniem m.in. współzależności pomiędzy stresem psychologicznym a reakcjami immunologicznymi organizmu zajmuje się nowa gałąź nauki - psychoneuroimmunologia definiowana jako nauka o wzajemnym wpływie na siebie ośrodkowego układu nerwowego i układu immunologicznego. Badacze zajmujący się tą problematyką próbują m.in. udzielić odpowiedzi na pytanie: jak to się dzieje, że zmiany psychiczne powodują niekiedy bardzo poważne zmiany chorobowe w organizmie człowieka (a także zwierząt)?

59