31 (588)

ogólniejsze z tych praw oraz prawa odnoszące się do aspektów ilościowo niewymiernych i do aspektów, gdzie zakłócenia działania praw ekonomicznych powstają na skutek jednorazowych wydarzeń historycznych, podlegają weryfikacji historycznej. Prawa natomiast bardziej szczegółowe, przy których zakłócenia są wynikiem wielkiej liczby różnych przyczyn o stosunkowo niewielkim efekcie, są poddawane weryfikacji statystycznej. Całość postępowania weryfikacyjnego składa się na połączoną weryfikację historyczno-statystyczną. Klasyczną dziedziną takiej weryfikacji jest weryfikacja teorii dotyczących kapitalistycznego cyklu koniunktury. Weryfikacja jest tu zarówno historyczna, oparta na badaniu historii cyklów koniunktury w gospodarce kapitalistycznej, jak też statystyczna, posługująca się często skomplikowanym aparatem statystyki matematycznej i ekonometrii. Dopiero łączne stosowanie tych metod weryfikacji umożliwia ocenę zgodności rozmaitych teorii koniunktury z rzeczywistością. Jako inny przykład można przytoczyć zagadnienie przeobrażeń struktury społeczno-ekonomicznej rolnictwa kapitalistycznego: weryfikacja różnych praw i teorii w tej dziedzinie musi być łączną weryfikacją historyczno-statystyczną ⁴⁷.

Eksperyment jako narzędzie weryfikacji w ekonomii politycznej

Dodatkowym wreszcie sposobem weryfikacji pewnych wyników ekonomii politycznej jest eksperyment. Eksperyment polega na celowej zmianie niektórych warunków, w których przebiega proces gospodarczy, w celu stwierdzenia pewnych związków między poszczególnymi właściwościami tego procesu, oraz na usunięciu wpływów ubocznych, które mogłyby te związki zakłócić. Jak już wiemy, eksperyment nie może stanowić w ekonomii politycznej podstawy abstrakcji naukowej, gdyż nie może być przeprowadzony na taką skalę, jaka byłaby do tego potrzebna. Może natomiast służyć za narzędzie weryfikacji w pewnym ograniczonym zakresie.

Ograniczoność zakresu stosowalności eksperymentu wynika stąd, że proces gospodarczy stanowi skomplikowaną i nierozerwalną całość działań ludzkich, stosunków ekonomicznych i związków między nimi. Niepodobna izolować zupełnie pewnych aspektów tego procesu i dowolnie je zmieniać, niepodobna stwarzać warunków, w których niektóre aspekty

⁴⁷ Warto tutaj wymienić liczne prace Lenina na temat rozwoju rolnictwa w kapitalizmie, a w szczególności w Rosji. W pracach tych Lenin stosuje połączoną weryfikację historyczno-statystyczną różnych teorii rozwoju rolnictwa w kapitalizmie i na podstawie takiej weryfikacji odrzuca teorie narodników i rewizjonistów. (Zob. np. Rozwój kapitalizmu w Rosji. W: Dzieła, t. 3; Nowe dane'o prawach rozwoju kapitalizmu w rolnictwie. W: Dzieła, t. 22).

nie oddziałują na ime W". ;ednak w pewnym emcrm, t rółowe procesy w r:::_«cjfc ■:sch kredytowych. aum minach — są to ?r: e ■ - rae szczegółowa — eksr-er*_MB, Kotarbiński, który r -W :~enie eksperyment- oua la coda je takie przyklei n-iresowe (np. miesierrae* fal £: munikacy j ny ch. : kr -r.<naq roby — i zbiera s:e : rsat i ^scja określonego mi-ET® mch instytucji tram: . mjw*-: kreślonych form :e: ceracM oszczędnościowych l_r rwali : r obowiązku płace ma a£ mś -roiły na sumie osniruac W Polsce w lam: * ^v dziedzinie zarzaomma asi s!owymi i budowler m. 3Im rożnych bodźców (nr : zrair ma) oraz rozmaitych : :~tz Możliwość takich - rjcj £: w społeczno-ustr:;:    -zr

" h kapitalizmie we Lr: ~ożliwe. W oblicza »::rx i W swobody działania, kc '2 *di nu. Działanie jest m_ a i zstępować odmie nr r rac : zasadą laisser fc:m on* raj :: eksperymentu isomeie w* orli ty ki finansowa; :rc Alsa tow rośnie w warana- : es releżniania się merom _ m ma się żywiołowoś:; _ ruszm *encji państwa w s:os a.-: -a. irowadzać pewne eksr reklamy, organizaia r~ r-arac: zyskuje szersze pole :: mai liryki stabilizacji cen rracui cole do eksperymenm ~m

⁴⁸ T. Kotarbiński, K. -. upBm

118