32

rzekach może się podnieść od kilku do 10-20 metrów (czasem nawet więcej). Z kolei, przepływ w rzece może wzrosnąć I0-, 100-, a w niektórych przypadkach nawet 1000-krotnie.

Wysokie masy wód w rzekach wskutek rozlewania się wody po dolinie poza koryto, stwarzają zagrożenie dla ludzkiego życia, zdrowia, źródeł utrzymania oraz dóbr materialnych. Problem powodzi i strat wywołanych tym zjawiskiem skupiał uwagę ludzi od bardzo dawna. Już w okresie państwa rzymskiego za czasów Tacyta została powołana pierwsza komisja do opracowania planów walki z powodziami. Nieco później, bo w 1091 roku w Londynie zajmowano się również tą kwestią, gdy wezbrane wody Tamizy zniszczyły londyński most (Avakian i in. 1979). Także nasi praojcowie dotkliwie odczuwali powodzie. Świadczą o tym zapiski z kronik poprzednich stuleci. Według Joannis Długossil seu longini canonici Cracoviensis. Historiae Polonicae libri XII (za Słotą i in. 2000): r. 1118 ..Te ciągłe ulewy i powodzie nie tylko w Polsce, ale w okolicznych krajach wielkie poczyniły szkody zatopiwszy całą niemal ziemią Wkrótce potem takie spadły ulewy i nawałnice, a z rzek tak gwałtowne powstały wód wylewy, że niektórzy lękać się zaczęli powtórnego potopu " r. 1253 Rok ten pamiętny był dla Polaków... straszną powodzią jakiej jeszcze nigdy nie widziano Albowiem od świąt Wielkanocnych aż do dnia 25 lipca we wszystkich krajach Polski ciągle dniem i nocą deszcz padał, z tej więc ustawicznej słoty takie powstały wy lewy wód. ze po połach I niwach pływać można było statkami jakby po rzekach, szukając miejsc wzgórzystych do składania zebranego zboża..."

Klęski naturalne o różnej sile niszczącej nawiedzają nie tylko nasz kraj. ale występują pod różnymi szerokościami geograficznymi. Najbardziej niszczycielskim żywiołem są powodzie (tab. 2.11).

Tabela 2.11. Najbardziej niszczy cielskie Żywioły (Polityka 33 97 - za Skąpskim. Zielińskim 1999)

Żywioł	%
Powodzie	46,1
Trzęsienie ziemi	31,1
Wybuchy wulkanów	20,0
Susza (głód)	11,0
Huragany	0,1
Inne	1,7

Na przestrzeni lat 1976-1996 skutkami powodzi zostało dotkniętych przeciętnie 65 milionów ludzi. Corocznie około 3,3 miliona osób wskutek powodzi traciło swe domy lub mieszkania (Zapory a rozwój 2000).

^Wcdłu8 *z*cunków około 7% powierzchni naszego kraju jest potencjalnie agrożonydi powodzią. Krajowe średnioroczne straty powodziowe z wiclolccia (w cenach S1991 roku) wyniosły w poszczególnych okresach (Słota i in. 2000):

•    okres 1958-1967:368.1 min zł.

•    Okres 1968-1979:481,7 min zł.

- Okras 1980-1990:548.8 min zl.

•    okras 1991-1998:1289.6 min zl.

W rozpatrywanym okresie (1958-1998) przeciętna roczna strata wyniosła HU «Uk ' -zł. Powodzie, które wystąpiły w łatach 1997-1998 i 2000-2001 spowodowały szkody « Mty rzędu 15 mld zł (Jankowski. Kloze 2005) Pamiętna powódź z kpea 1997 min strat o globalne) wartości wy noszącej 7870 min zł. w tym dorzecze Odry 5785 uda ił (73.5%). dorzecze górnej Wisły - 1950 min zł (25.0% strat krajowych) (Chojnacki 19181

Przyczyny wezbrań i powodzi są wielorakie. Mają one podłoże naturalne orać są wynikiem błędnych działań człowieka. Przyczynami powstawania powodzi w Polsce *ą (Giziński, Falkowska (2003):

-    szybkie topnienie śniegu po obfitej w opady, mroźnej zimie oraz długotrwałe i ulewne deszcze; często przyczyną powodzi są przegradzające rzekę zatory lodowe.

• zbyt mała retcncyjność wodna zlewni (dorzecza) i samych rzek.

-    zbyt powolny odpływ wody z rzeki do morza.

-    zaniedbania techniczne w infrastrukturze przec iwpowodziową

Wymienieni autorzy opisują także sposoby zapobiegania powodziom I prauuas sprawę, zapobieganie powstawaniu powodzi polega aa .eliminowaniu lub ogramczanm wymienionych wyżej przyczyn". Jednym ze sposobów przeciwdziałania temu żywiołowi ważnym z punktu widzenia tematyki niniejszego opracowania, jest zwiększane sztucznej retencji, w tym budowa zbiorników zaporowych. Bez zbiorników retencyjnych me mocna ograniczać wezbrań powodujących powodzie. Inaczej mówiąc, zbiorniki są niezbędnym elementem systemu ochrony przed powodziami. To rozwiązanie należy zastosować w sytuacji, gdy przyczyną powodzi jest zbyt mała retcncyjność zlewna. Autorzy podkreślaph że „przeciwpowodziowe znaczenie dużych zbiorników zaporowych aa rzekach ęłnłirl Jad bezdyskusyjne, natomiast zbiorników niżowych jest mniejsze" Dośąąjtśnk aa przykładni Zbiornika Włocławskiego, ze jednak tej roli mc należy me doceniać.

Zdecydowana większość powstałych zbiorników mp nr owych thefy ochronie przeciw powodziowej, gdyż w czasie eksploatacji nie są z tąpał) wypehuone wodą da pełnego poziomu piętrzenia. Utrzymuje mc w nich tzw rezerwę powodziowy tj nie napełnioną wodą przestrzeń, w której jest ona gromadzona w cmii przyboru wód w rzece zasilającej dany zbiornik. Często do dyspozycji w okresie wezbmd poaoaąr takie dam część ich pojemności wyrównawczej (zob. rozdz. 2.4.1). Tak więc. rbaumkt te obniżają maksymalne przepływy w rzece poniżej jego zapory a dzięki Morowemu uriądzenfeamt spustowymi można taką falę powodziową mhtyć w czasie. me dopuszczając da niekontrolowanego wezbrania.

W większości przypadków ochrona przed powodną cotradsipa prasa kilka ŚM czy kilka tygodni w roku. Stąd też zbiorniki wybudowane w zamiarze Mpahwpmła powodziom spełniają nieraz inne funkcje, jak np hydrocnergetyczne czy sluaę rolnictwu By abmntfhi prawidłowo spełniały rolę ochrony practwpowodziowej. pswwi) zawsze posiadać maksymalnie dużą rezerwę powodziową, co często jaM sprzeczne z kutymi irkM wypełnianymi przez wielofunkcyjne zbiorniki By redukcji fali powodeiooęj była whuna. w zbiorniku przeciwpowodziowym pojemność te serwy powodziowe) me pow urna bpd mniejsza niż 30% objętości tali powodziowej (I itrwl* 2885J

Podstawowym parametrem oceny wyników ochrony praKMpmsŚMwą jest mpkl redukcji szczytu powodzi Wpływ zbiorników zaporowych na złagodzenie kułatUumyjM} h8