35

traumatyzujących stosunków, które łączyły go w dzieciństwie z osobami powodującymi uraz i stłumienie.

2.    Etap oporów pacjenta w doprowadzeniu do świadomości stłumionych przeżyć.

3.    Interpretacja, czyli wyjaśnienie pacjentowi przyczyn zaburzeń.

Do najważniejszych technik terapeutycznych należą wolne skojarzenia i interpretacje snów.

Następcy Z. Freuda (E. Fromm, K. Horney, H. S. Sullivan) zgadzali się z nim w kwestii konieczności rozładowania mechanizmów obronnych pacjenta. Uważali jednak, że ustąpienie objawów choroby nie oznacza wyleczenia. Trzeba jeszcze ułatwić leczonemu dalszy prawidłowy rozwój — samorealizację. Przyczyną choroby jest nieumiejętność współżycia z ludźmi. Terapeuta ma więc pomóc pacjentowi w poznaniu i stosowaniu prawidłowych form współżycia przez udzielenie odpowiednich rad i wskazówek (Grzywak-Kaczyńska, 1968, s. 120).

Indywidualna terapia psychoanalityczna stosowana wśród dzieci to (Maclay, 1973): zabawa w piaskownicy, zabawa przy użyciu zabawek, rysowanie, malowanie, modelowanie w glinie i plastelinie, zabawa kukiełkami, rozrywanie balonów. W czasie zabawy dzieci wyrażają swoje stany emocjonalne, swoje trudności w kontaktach z innymi ludźmi. Obserwując dziecko, uważnie go słuchając, rozmawiając o zabawie, o tym, co ona wyraża, można najlepiej poznać jego lęki i frustracje. Zabawa często daje okazję do wyładowania nagromadzonej agresji w formie dopuszczalnej, to znaczy bez krzywdzenia innych ludzi (stanowi tzw. catharsis — oczyszczenie namiętności).

Metoda psych o dramy (lub psychodramatu) J. L. Moreno to najbardziej popularny rodzaj terapii grupowej. Polega ona na improwizowanym odgrywaniu przez pacjenta, w sytuacji terapeutycznej, pewnych ról i udramatyzowa-nych zdarzeń. Ma na celu ujawnienie ukrytych dla niego neurotycznych postaw, motywów i pragnień, które odczuwa w różnych sytuacjach interpersonalnych. „W czasie gry /mniejsza się kontrola ego i superego i człowiek w sposób nieświadomy dla siebie zaczyna ukazywać swoje prawdziwe, głęboko ukryte oblicze” (Malewski, Pawlik, Strzelecka, 1967, s. 267—280).

Stosowanie lej metody wymaga użycia zasadniczo pięciu środków — narzędzi. Oto one: scena, osoba odgrywająca (tzw. protagonista), terapeuta, terapeutyczne siły pomocnicze (tzw.

<ilterego) i grupa psychodramatyczna.

Scena jest miejscem otoczonym kręgiem siedzących pacjentów. Wewnątrz kręgu odgrywa się psychodramy. Osoba odgrywająca rolę w psychodramie powinna zachowywać się spontanicznie. Przyjmuje się więc jako zasadę nienarzucanie jej określonych środków wyrazu.

Zadanie terapeuty to czuwanie nad tym, by odgrywane przez pacjentów sceny były odzwierciedleniem ich rzeczywistych przeżyć. Pobudza on grupę do włączania w grę innych postaci. Powinien także dbać, by pacjent nie utracił kontaktu z grupą. W zależności od sytuacji terapeuta bywa bardziej lub mniej aktywny, podsumowuje wypowiedzi i sytuacje, zachęca grupę do werbalizacji odczuć. Pomagają mu w tym terapeutyczne siły pomocnicze, czyli wyszkoleni terapeuci włączający się do odgrywanych scen jako postaci z życia pacjenta, grający jego ukryte myśli. Na ogół są oni wybierani do gry przez samego pacjenta lub grupę.

Wszystkie sceny odbywają się w grupie psychodramatycznej. Każda grupa broni się przed odgrywaniem emocji, a tylko taka postawa warunkuje uzyskanie wglądu w przedstawiane w grze problemy pacjenta. Grupa zwykle stara się zamaskować swoje uczucia teoretyczną dyskusją. Natomiast terapeuta dąży do tego, by oceniła ona autentyczność inscenizacji i motywy kryjące się za przedstawioną treścią (np. czy za pozornym wyrażaniem pozytywnych uczuć nie kryje się tłumiona wrogość, poza jawną tendencją dominacji — pragnienie ulegania i walka z taką tendencją). ()bmyślając scenę, która ma być odegrana, terapeuta stara się brać pod uwagę zarówno problemy poszczególnych aktorów, jak i ewentualny ich oddźwięk w grupie.

W psychodramie, podobnie jak w terapii freudowskiej, występuje trudny zarówno dla terapeuty, jak i dla pacjenta moment, w którym pacjent zaczyna mobilizować wszystkie

67