36

systemu. To on warunkuje możliwości upowszechniania w świg. domości społeczeństwa obrazu polityki jako płaszczyzny współ, działania bądź konfrontacji. Wobec tego proponuję umiejscowienie wyodrębnionych modeli systemów politycznych na obwodzie kołą Jego wnętrze wypełniąją kategorie nąjbardziej przydatne do ujęcig i opisu rzeczywistości politycznej w tych systemach, oczywiście w konwencji wynikającej z pojmowania polityki jako gry. Gra-ficznie można tę zależność przedstawić następująco:

pseudodemokracja

demokracja

nieakonsolidowana

niestabilny

totalitaryzm

trwały totalitaryzm

Źródło: opracowanie własne

autofcracja

symbol

Stabilna demokracja sprzyja spektaklowi politycznemu pojmowanemu jako sztuka, której powodzenie jest w interesie wszystkich twórców spektaklu. Gra toczy się na oczach opinii publicznej, informowanej w dużej mierze przez środki masowego przekazu o tym, co dzieje się za kulisami, poza sceną. Oczywiście o Jbewnych sprawach widzowie nie wiedzą nic lub dowiedzą się ze faporym opóźnieniem. Mają naturalnie miejsce konflikty typu ^r konfrontacyjnego, ale także one mają charakter widowiskowy, i w gruncie rzeczy potwierdząją integracyjny — na wyższym poziomie wartości - charakter systemu, np. sprawa Clinton-Le-winsky¹¹³.

Każde z możliwych rozstrzygnięć potwierdzić musiało funkcjonalność mechanizmów demokracji. Jeśli prezydent mimo krytyki swego postępowania jest w stanie wykazać się dostatecznym poparciem podczas debaty, a następnie gło-

Demokratyczny porządek ulega stabilizacji, gdy pojawiają się w nim mechanizmy, które umacniają reguły instytucjonalne, charakterystyczne dla tej gry, to jest gdy wszyscy główni twórcy spektaklu (liczące się siły polityczne) uznąją, że najlepszym rozwiązaniem jest podporządkowanie swoich interesów i wartości niepewnemu rezultatowi funkcjonowania demokratycznych instytucji. Mechanizmy te są różne, w zależności od sytuacji. Zasady demokratycznego życia politycznego przyczyniąją się do narzucania schematów kulturowych, działąjących intensywnie w kierunku regulowania lub wyciszania społecznych sporów. Braud uważa, że stabilna demokracja usiłuje banalizować i oddramaty-zować realne konflikty¹¹⁴. Zastępuje je ich zrytualizowanymi i zakodowanymi substytutami, łatwiej poddąjącymi się kontroli społecznej. Pogodzenie się z aktualnym rezultatem rywalizacji, nawet jeśli oznacza pogorszenie pozycji w grze, połączone z podporządkowaniem wszystkich działań demokratycznym regułom instytucjonalnym, okazuje się lepszym rozwiązaniem dla aktorów sceny politycznej, aniżeli destabilizacja demokracji¹¹⁵.

System totalitarny może także osiągnąć daleko idące efekty sogotechniczne, skupiając się na widowiskowym aspekcie polityki. Korea Północna drugiej połowy dwudziestego wieku jest pod tym względem przykładem, który nie wymaga komentarza¹¹. Ponieważ jednak na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia naszej historii jest to przykład dość odosobniony, należy poświęcić nieco więcej uwagi spektaklowi totalitarnemu, aby nadać prezentowanym poglądom walor eksplanacyjny.

Rytuał zapobiega nadmiernej płynności zdarzeń, co ma istotne znaczenie, szczególnie w okresie wielkich przemian. We wspólnych rytualnych przeżyciach, ceremoniałach czy w sztuce, utrwalane

sowania nad instytucją impeachmentu, ma prawo sprawować dalej władzę. Jeśli nie, potwierdza to zasadność funkcjonowania tej instytucji, prezydent zostaje postawiony w stan oskarżenia, władzę przęjmiue wiceprezydent, a gra toczy się dalej. Tak czy inaczej wygrywa demokracja.

“⁴P. Braud, op. cit., s. 86.

¹¹⁸ Por. A. Przeworski, op. cit., s. 128.

¹¹⁶ Nie sposób jednak nie przypomnieć w tym miejscu znakomitego i wciąż aktualnego dokumentu filmowego A. Fidyka pt. Defilada.

69