3800

• Wn^i

IV-    Mi

liii» by

^hi pnrmafK wIwemB ńmkc jonuje jui tylko jako _mm » tftaflrydb gmwwdk Nito » M«ropo4wcrytnie potyka g. „ _m 5 ggfrwgMr lub pw> nadawania godności kofctetgs > i ^ \\ in • liii • m 61 'pcKtrnmn* kopii piania t oryglNh^ _{B w} g^ą, leaiawwMC. k«rir«ttc)», sprawdzenie, weryfikacja’, pry ^ •• aoaaio afcaataliowaaa pod wpływem franc. coU&kmatr ., |in^ia»«ił Will w . L) 'robie kolację tekstów; ponbnywK g^aaa.    teksty’. Podstawowe zmiany znaczeniowe wyrazu

moc a«śef*ją« "kładka' --•*■ ‘składkowe przyjęcie' - -♦ przy jata, fta wieczorna’ * 'posiłek wieczornyZnaczenia specjalistyczne

panmb bez mmb

ł rma ir racbsxtnr niebc/ne zdrobnienie kolacyjka (SW) i przymiotnik kidnrjir~y VJP' np dfozne Mocjo**: kolacyjny (SJP). np. pora kolacyjna.

fWrrwier^'*.’ etyro. / wyrazem kolacja wykazuje - kolator, wyraz za-oaNcano w XVIII w z lac. colUitor 'ofiarodawca' (<~ collatus coitferre ■ izronwfeizK:. /Nerw ddbdać. rwł. pieniądze'); używany daw. w zn. ‘osoba inrawwwaia do obsadzania urzędów kościelnych, fundator kościoła łub spad-kntawca faadMMra'. a obecnie maszyna hcząco-analityczna do użytku biurowego, wpmiki * grupująca dziurkowane karty'. Porównaj także pochodne od nawo formacje kolatorka (XIX w., SWil.) ‘żona kolatora’ lub ‘kobieta kolator', koUtorski tXIX w., SWil.) ‘dotyczący kolatora lub kolatortd’; kołatorstwo (XIX w., SWil.) ‘godność i obowiązki kolatora’ oraz ‘kolator t żoną'

KOLEGA towarzysz z ławy szkolnej, współpracownik’. Wyraz zapożyczony we wczesnym okresie rozwoju polszczyzny z tac. cołlega, składającego się z dwu modemów: coi- (pochodzącego z com-. które przed / -» col ‘wspólnie, razem, z’) oraz -lega, por. legarr ‘wysyłać, posyłać w jakiejś misji’; etymologicznie zatem kolega to ‘współdelegat; razem posłany', w zn. realnym ‘towarzysz pracy, nauki, zabawy'. Wyraz kolega należy do grupy tzw. europeizmów (por. czes. kolega, słowac. kolega, ros. kol lega, ukr. kołiha, sch, kolega, bułg. kológa, ang. colleague, franc. collegue, niem. Koliege). W polszczyźnie XVI w. poświadczony też w formie kołlega, por. dial. kolegijan, kołeżan; wszystkie w zn. ‘towarzysz, wspólnik’, ‘spółurzędnik' (L). W podobnym zn. występował też kolegiat (M) ‘należący do kolegium, zrzeszony; członek kolegium, profesor uniwersytetu’ - wyraz pochodzący z łac. collegiatus. Zapożyczony ponownie w XIX w. w formie kolegiata w zn. ‘kościół, przy którym jest kapituła, katedralny’ (SWil.). W związku etym. z wymienionymi wyrazami pozostaje łac. Collegium, poi. kolegium (z obocznymi stpol. postaciami kolej, kolejum, kolejjum) ‘zbiór kolegów; zrzeszenie, związek’, też ‘wyższy zakład naukowy’, ‘mieszkanie kolegów, bursa’; por. pochodne formacje: nowsze kołegiasta ‘mieszkaniec Kolegium Polskiego w Rzymie’; dawne kolegiacki (XVI w., L) ‘od kolegium, akademicki’ [natomiast kolegiacki jako przymiotnik pochodny od kolegiata dopiero w XX w. (SW), np. kościół kolegiacki] oraz kolegialny (XIX w., SW), z łac. collegialis ‘zbiorowy, zespołowy’.

l^jrw&cjatYU poi. utworzonymi od kolega są m.in. nazwy ek%pre*ywoe ko4*/ka w.. SWil.), wyraz używany z odcieniem poufałości, niekiedy lekceważenia, ip. ‘bliski kolega, kompan’, por, „Tylko się wdał z koleżkami, zepsuł się ze ^ystkim” (SW) i „Murzynek Bambo w Afryce mieszka, czarna ma skórę ten nasz koleżka” (J. Tuwim, SJP), oraz śród. koleś (XX w„ SJP); koleżanka (XVIII w , L) *%półtowarzyszka; towarzyszka pracy, zabawy, nauki’; koleżaneczka (XX w., 5jp), zdrobnienie od koleżanka; koleżeński (XIX w„ SWil.) ‘dotyczący kolegi, przyjacielski, życzliwy’; koleżeństwo (daw. koleiaristwo. XVIII w., L) ‘przyjaźń łącząca kolegów; bycie koleżeńskim’ oraz ‘ogół koleżanek i kolegów': kolegować (XVIII w., L) ‘być czyimś kolegą'; daw. fraz. kolegować sobie ‘towarzyszyć sobie wzajemnie'.

KOŁNIERZ ‘część ubrania obejmująca szyję’; ‘brzeg wylotu rury, wentyla*;

‘u zwierząt: okalający szyję pas sierści, piór, wyróżniający się barwą’. Wyraz zapożyczony z śrgniem. kolner, kolier ‘kołnierz, chomąto' «- stfranc. collier ‘naszyjnik, chomąto’ *- śrdwłac. collare, collarium ‘kołnierz, naszyjnik'; przy czym u podstawy wyrazu łacińskiego znajduje się collwn ‘szyja’ - wyraz spokrewniony z prsł. *kolo_% oba kontynuują pie.    ‘krążyć; poruszać się

dookoła’. Wyraz znany jest również innym językom słowiańskim, por. np. ghiż. komar ‘kołnierz’, sch. kdlijer ‘ts.\ bułg. korit ‘ta.’.

W polszczyźmie kołnierz jest poświadczony już od XIV w.; występuje w wielu formach obocznych, por. np. kolerz, konlerz, kolmierz, kobnierz. Dobrze przyswojony, por. użycia: „Przodkowie nie przesadzali się na kołnierze rysie i sobole” (XVI w., L); „Czy delia przy kołnierzu, czy kołnierz przy delii ma zostaćT’ (XVI w., L); „Węża w zanadrzu, wesz za kołnierzem, wilka mamy w oborze” (W. Potocki, L); „Nie czynią zdolnym doktorskie kołnierze” (F. Zabłocki, L); „Waszeć za kołnierz nie jesz” (XVIII w., L), oraz nowsze: nie wylewać za kołnierz ‘pie chętnie alkohol’; mieć diabła za kołnierzem ‘mieć jakieś złe zamiary* (SWil.); wziąć kogo za kołnierz ‘wziąć za kark, wyrzucić’, np. „Porywa za kołnierz, na dziedziniec wlecze” (A. Mickiewicz, SW); czerwone kołnierze ‘policja', np. „Nie widział we dworze... żołnierzy, ani jarmułek, ani czerwonych kołnierzy” (A. Mickiewicz, SW); kołnierz szalowy, kołnierz hiszpański, kołnierz marynarski.

Mimo wielowiekowej obecności wyrazu kołnierz w języku polskim jego rodzina słowotwórcza jest stosunkowo mało rozbudowana, par. zdrobnienia: kołnierzy k (XVIII w., L), np. kołnierzyk damski, kołnierzyk koszulowy; kołnierzyczek (XIX w., SW), np. kołnierzyczek koronkowy; zgrubienia: kołnierzysko (XIX w.. SW* ikołnierzyna (XIX w., SW) ‘lichy, nędzny kołnierz' oraz przymiotniki kołnierzowy (XVffl w., L) ‘dotyczący kołnierza’ i kołnieriykowy (XVIII w., L) ‘od kołnierzyka'

Jak wynika z przedstawionej etymologii, u podstawy wyrazu kolnien znajduje się łac. collum ‘szyja’. Od tegoż samego wyrazu wywodzą się inne polskie zapożyczenia: kolet (XVI w,, L) ‘kołnierz wywijany’; ‘kurtka, najczęściej skórzana' pochodzący z włos. collćtto lub franc. cołlet, por. też niem. Co!la W znaczeniu pierwszym por. „Włoch to był zażywny, z cudzoziemska ubrany, i wywiażętym u sukni koletem (XIX w., SW); „Biały kolei okala twarz tei weknej kobiety.